ΤΟ ΑΤΟΜΟ

Στα  πλαίσια του προβληματισμού πάνω στις φιλοσοφικές βάσεις της Δεξιάς, ο Θεόδοτος παρουσιάζει αυτό το ενδιαφέρον άρθρο το οποίο θα  προκαλέσει  χρήσιμους  στοχασμούς.

Γράφει  ο  Martino Mora - πηγή:  Arianna Editrice
Μετάφραση-επιμέλεια  Ιωάννης Αυξεντίου

Η εξέγερση του ατόμου

Ο σύγχρονος άνθρωπος, το άτομο, αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως πρώτο. Δεν υπάρχει τίποτα που πρέπει να προηγείται από αυτόν. Ούτε οι αρχές, ούτε οι κοινωνίες στις οποίες ανήκει. Αλλά ούτε και η υπερβατική αρχή, θρησκευτικού τύπου, ούτε η μοναρχία. Αυτό είναι ένα παράδοξο γιατί ακριβώς η εξουσία του σύγχρονου κράτους, γραφειοκρατικού και συγκεντρωτικού, επιβεβλημένο από τους ηγεμόνες ,δημιούργησε το άτομο, καταστρέφοντας τους ενδιάμεσους φορείς , από κοινού με το έργο της αγοράς. Όσο περισσότερο το Κράτος και η αγορά καθιερώνονταν, τόσο περισσότερο οι φυσικές κοινότητες υποβιβάζονταν και αποδυναμώνονταν. Η πρώτη Αρχή που ο σύγχρονος άνθρωπος έθεσε σε αμφισβήτηση, από τον Λούθηρο και μετά, είναι εκείνη της εκκλησίας, ενώ οι μεγάλες επαναστάσεις (Αγγλία, Αμερική, Γαλλία) έκαναν το ίδιο με την αρχή των μοναρχιών. Είναι καλό να υπογραμμίσουμε, φυσικά, ότι αυτή η απόρριψη των Αρχών δεν αποτελεί την γενική απόρριψη της εξουσίας. Ο σύγχρονος άνθρωπος (που δεν είναι άλλο από ένα άτομο, αποσυνδεμένο από την κοινότητα του) ευχαριστιέται να έχει την αίσθηση ότι είναι ελεύθερο, όλο και πιο ελεύθερο, αλλά δεν απαιτεί αληθινά να είναι έτσι. Όσο περισσότερο η έννοια της Αρχής απορρίπτεται, τόσο περισσότερο ενισχύονται οι ανώνυμες και απρόσωπες εξουσίες (η γραφειοκρατία, η τεχνοκρατία, η αγορά, τα μέσα μαζικής πληροφόρησης) που κυριαρχούν τον άνθρωπο με τρόπο περισσότερο ή λιγότερο διακριτικό, αφήνοντας του την αίσθηση ότι είναι όλο και πιο ελεύθερος, ενώ τον αιχμαλωτίζουν στο Βεμπεριανό ''ατσάλινο κλουβί''. Το άτομο είναι λοιπόν αδιαχώριστο από τον ανθρωποκεντρισμό, διότι ο σύγχρονος άνθρωπος που αρνείται πρωταρχικά την αρχή της Εκκλησίας, αρνούμενος μετά και την ύπαρξη του Θεού, αυτό-ιεροποιήται, αντικαθιστά τον εαυτό του στο Απόλυτο. Δεν υποφέρει τίποτα και κανέναν που τον υπερβαίνει.

Εκτός από τις αρχές, το άτομο αρνείται τις κοινότητες που έχουν προηγηθεί , εφόσον αποτελούν την πρωταρχικό σύνδεσμο του, συστατικό στοιχείο της ύπαρξης του. Για τους αρχαίους και τους ανθρώπους του Μεσαίωνα η κοινότητα προηγείται του ατόμου. Αντίθετα, για τους σύγχρονους, το άτομο προηγείται της κοινότητας στην οποία αποτελεί μέρος. Αμφισβητείται επίσης και η συμμετοχή σε μία θρησκευτική κοινότητα (εκκλησία) αλλά και  στην κοινότητα του χωριού ,του καντονιού, της επαρχίας. Λίγο ενδιαφέρει εάν αυτό συμβαίνει στο όνομα μεγάλων αφηρημένων οντοτήτων (βασίλεια, έθνη) ή στο όνομα ενός κοσμοπολιτισμού χωρίς ρίζες. Η Ιακωβίνικη εξύψωση πρώτα και μετά φασιστική και εθνικοσοσιαλιστική του έθνους, δεν πρέπει να μας εξαπατά. Πίσω από το έθνος υπάρχει το αφηρημένο άτομο που αποποιείται εν μέρει ή ολοκληρωτικά τις ''σαρκικές πατρίδες''. ''Η πατρίδα μας; Οι βωμοί μας και οι τάφοι μας'' έλεγε ο Βανδεάνος Charette ενάντια στον αφηρημένο εθνικισμό των επαναστατών. [Σημ. μεταφρ: Οι εθνικισμοί κρίνονται ανάλογα με: α) την ιστορική περίοδο που αναπτύχθηκαν Β) την ωφέλεια ή την βλάβη που προκάλεσαν στην ύπαρξη και την πνευματικότητα ενός λαού. Ακριβώς επειδή ο όρος εθνικισμός είναι αόριστος, κάθε εθνικισμός κρίνεται από το περιεχόμενο του, τους σκοπούς του, τα μέσα που χρησιμοποιεί, και τα αποτελέσματα  που  παράγει.]

Το επόμενο βήμα θα είναι εκείνο της ''κοσμοπόλεως'' που ονειρευτήκαν οι διαφωτιστές, οι χρηματιστές και οι σοσιαλιστές. Ο κομμουνισμός με την παγκόσμια ουτοπία του για έναν κόσμο χωρίς τάξεις, κράτη και σύνορα , ήταν μόνον μία από τις φιγούρες της παγκόσμια πόλεως, του νέου πύργου της Βαβυλώνας, που σήμερα η παγκοσμιοποίηση των μυημένων της Νέας παγκόσμιας τάξης, οικονομική και αμερικανοκεντρική, θέλει να επιβάλλει πάνω σε όλες τις διαφορετικότητες και ιδιαιτερότητες.

Είναι αξιοσημείωτο πως σε μια άλλη μεγάλη παγκοσμιοποιητική δύναμη, την μασονία, οι δύο φιγούρες του εθνικού κράτους και της παγκόσμιας πολιτείας  συχνά επικαλύπτονταν. Βρίσκουν συχνά χώρο ακόμη και στην σκέψη του υπερ-εθνικιστή Mazzini, στην οποία ενώνονταν ο μύθος του αφηρημένου έθνους και το ανησυχητικό  όνειρο της παγκόσμιας πολιτείας. 

παραδοσιακή κοινωνία

Εξάλλου ο σύγχρονος άνθρωπος , δηλαδή το άτομο, είναι εξισωτικό. Αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως ένα άτομο σε έναν ωκεανό ατόμων, που όντας άτομα, είναι εντελώς ίδια. Είναι ακριβώς επειδή αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως ένα άτομο και δεν δέχεται την Αρχή που το υπερβαίνει και την κοινότητα που προηγείται αυτού, που γίνεται όμοιο με όλα τα άλλα. Φυσικά αυτή είναι μόνον η ιδεολογική διάσταση του προβλήματος. Γιατί αυτή η ατομικοποίηση, αυτή η  μείωση του ανθρώπου σε νησί, σε Ροβινσώνα (για παράδειγμα η σκέψη του Καρτέσιου, του Χομπς και του Λοκ), αυτή η αποκοινωνικοποίηση του υποκειμένου, πραγματοποιείται αργά και συγκεκριμένα από το έργο του συγκεντρωτικού και γραφειοκρατικού κράτους, καταστροφέα των σχέσεων και των ενδιάμεσων φορέων, και από την αγορά, που φθείρει τον κοινωνικό δεσμό αντικαθιστώντας τον με την απρόσωπη συναλλαγή και την πρωτοκαθεδρία του χρήματος, αιχμαλωτίζοντας τους ανθρώπους σε έναν πρακτικό υλισμό που είναι ο πρώτος κινητήρας για κάθε αποχριστιανοποίηση.

Οι φιλελεύθεροι υποστήριξαν συχνά ότι ενσαρκώνουν το  ''κόμμα της ελευθερίας'', σε αντίθεση με  εκείνο της ισότητας (ενσαρκωμένο από τους σοσιαλιστές).Στην πραγματικότητα στον φιλελευθερισμό ήδη περιέχεται η ιδέα  της ισότητας, όπως μαρτυρεί η ίδια η καρδία του φιλελευθερισμού, δηλαδή η ιδεολογία των ''ανθρωπίνων δικαιωμάτων''. Τα ''δικαιώματα του ανθρώπου'' υπονοούν μία αφηρημένη ισότητα(δηλαδή εξισωτισμό) μεταξύ άσχετων ατόμων, αυτάρκων, χωρίς κοινωνικούς δεσμούς και συστατικές σχέσεις. Πρόκειται για μία αφηρημένη ισότητα ,όχι μόνον διότι η ισότητα έναντι του νόμου παραμένει κενό γράμμα έναντι των ανισοτήτων του πλούτου, αλλά ιδιαίτερα επειδή βασίζεται στην αφηρημένη σύλληψη ενός ατόμου  που γίνεται αντιληπτό  πέραν και εκτός κάθε πολιτιστικού πλαισίου, κάθε παράδοσης, κάθε καταγωγής, κάθε συλλογικής ταυτότητας. Η εξισωτική κοσμοπόλη μπορεί να θεμελιωθεί τόσο πάνω στον σοσιαλισμό όσο και στον φιλελευθερισμό.  Διότι η ατομικιστική ελευθερία και η αφηρημένη ισότητα είναι η μία προϋπόθεση για την άλλη, και βρίσκονται και ο δύο στο κοινό  ιδεολογικό ζουμί του φιλελευθερισμού και του μαρξισμού, δηλαδή στην σκέψη του Διαφωτισμού.

Ο διαφωτισμός δεν υπήρξε μόνον η κορυφαία στιγμή του ανθρωποκεντρισμού και της εκκοσμίκευσης, αλλά επίσης και του ατομικισμού, του εξισωτισμού και του κοσμοπολιτισμού. Από αυτό το αρχέγονο ζουμί του διαφωτιστικού ρεύματος-ιστορικό προϊόν της Προτεσταντικής μεταρρύθμισης και των πολιτικό-θρησκευτικών ανακατατάξεων που προέκυψαν από αυτήν- γεννήθηκαν οι δίδυμες ετερωζυγώτες ιδεολογίες το φιλελευθερισμού και του σοσιαλισμού, και οι δύο οικονομικιστικές (επικεντρώνονται στην υλική ευημερία), και οι δύο βασισμένες στην ιδέα της προόδου.

Όμως η Γαλλική επανάσταση γέννησε και τον εθνικισμό, που ξεκινώντας πάντα από το αφηρημένο, αρνούμενος τις τοπικές, σαρκικές, παραδοσιακές πατρίδες,  εγκαινίασε ένα εναλλακτικό ιδεολογικό ρεύμα, που συζευγμένο στην αρχή με τον φιλελευθερισμό ή την ριζοσπαστική δημοκρατία, κατέληξε σε μία δεύτερη φάση στους φασισμούς του εικοστού αιώνα. 

Η μασονία, θεσμική και απόκρυφη πτυχή των διαφωτιστικών ιδεών (συζευγμένων συχνά με το ρεύμα του αποκρυφισμού και του εσωτερισμού) θα παντρευτεί σύντομα τον εθνικισμό, κάνοντας τον να συζεί, στο εσωτερικό του, με τον κοσμοπολιτισμό της «παγκόσμιας δημοκρατίας». Στο μασονικό μάγμα αναμείχθηκαν ατομικιστικός ορθολογισμός  και αποκρυφιστικός ανορθολογισμός, ακραίος εθνικισμός και κοσμοπολίτικα  σχέδια, άγρια εκκοσμίκευση και απόπειρες, τελικά επιτυχημένες, διείσδυσης στον κλήρο , οδηγώντας τον προς έναν  ανούσιο  ντεϊστικό ανθρωπισμό του στιλ των μεγάλων οικουμενικών συναντήσεων της Ασίζης. Αυτό που ενώνει αυτές τις μασονικές θέσεις, είναι φυσικά η σύγχρονη λατρεία του παντοδύναμου και ξεριζωμένου ανθρώπου , που πιστεύει ότι δεν οφείλει τίποτα σε κανέναν , παρά μόνον στον εαυτό του.

Πίσω από τον θανατηφόρο αγώνα μεταξύ φασισμών, κομμουνισμών και φιλελευθερισμών, μπορούμε  να δούμε λοιπόν τα τρία κεφάλια του ίδιου μεγάλου  ζώου, δηλαδή του ανθρώπου που θεοποιεί τον εαυτό του και κατασκευάζει τα είδωλα του : το έθνος, την φυλή, την τάξη, την υλική ευημερία και άλλα ακόμη. Έτσι, ο κομμουνισμός και ο φιλελεύθερο-καπιταλισμός, αν και διαφορετικοί μεταξύ τους ως οικονομικές και πολιτικές μορφές, είναι στην πραγματικότητα δύο εναλλακτικές μορφές της ίδιας φτωχής αντίληψης για τον άνθρωπο, και ως εκ τούτου προορισμένες να τελειώσουν με εκείνο που βρίσκεται στην βάση και των δύο : την λατρεία της ύλης. Ο φιλελεύθερο-καπιταλισμός νίκησε  τον κομμουνισμό πάνω σε αυτό το ίδιο πεδίο, αλλά κανείς δεν μπορεί να πει ότι και γι’αυτόν δεν θα ηχήσει, αργά ή γρήγορα, η καμπάνα του θανάτου.