ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ

Μετάφραση  Θεόδωρος  Λάσκαρης

Από το βιβλίο της Juliet B. Schor (καθηγήτριας  κοινωνιολογίας και οικονομικών στο Boston College και στο πανεπιστήμιο του Harvard) ) 'The Overworked American: The Unexpected  Decline  Of  Leisure' ( O υπερεργαζόμενος Αμερικάνος: η  μη αναμενόμενη  μείωση του ελεύθερου χρόνου)

η μεσαιωνική εποχή

"Ο εργαζόμενος θα αναπαυθεί για αρκετό χρόνο το πρωί• μεγάλο μέρος της ημέρας θα περάσει πριν να έλθει στην εργασία του• μετά πρέπει να  πάρει το πρωινό του σαν να μην το είχε πάρει στην συνηθισμένη ώρα του ή διαφορετικά θα υπάρχουν μούτρα και γκρίνια• όταν φθάσει η ώρα θα εγκαταλείψει το φορτίο του στην μέση του δρόμου και οτιδήποτε κάνει θα το αφήσει όπως είναι, παρόλο που πολλές φορές χαλάει πριν να επιστρέψει• δεν μπορεί να αγνοήσει το γεύμα του, οποιοσδήποτε κίνδυνος και αν απειλεί το έργο του. Το μεσημέρι πρέπει να πάρει έναν υπνάκο, και το απόγευμα ένα ποτάκι, που θα διαρκέσει μεγάλο μέρος της ημέρας• και όταν το βράδυ έρχεται η ώρα, πετά τα εργαλεία του και αφήνει την εργασία σε οποιαδήποτε κατάσταση ή ανάγκη βρίσκεται." James Pilkington, επίσκοπος του Durham, 1570.

Ένας από τους πιο σταθερούς μύθους του καπιταλισμού είναι ότι μείωσε τον ανθρώπινο κόπο. Αυτός ο μύθος συνήθως υπερασπίζεται συγκρίνοντας την σύγχρονη εργάσιμη εβδομάδα των σαράντα ωρών, με την ομόλογη της των εβδομήντα ή ογδόντα ωρών στον δέκατο ένατο αιώνα. Η υπονοούμενη προϋπόθεση-αλλά σπάνια εκφρασμένη με σαφήνεια-είναι ότι για έναν αιώνα είχε επικρατήσει το στάνταρ των ογδόντα ωρών. Η σύγκριση παραπέμπει στην θλιβερή ζωή του μεσαιωνικού χωρικού, στην εργασία από την αυγή έως τη δύση. Μας ζητάνε να φανταστούμε τον ειδικευμένο τεχνίτη σε μία κρύα και υγρή σοφίτα που σηκώνεται πριν να ανατείλει ο ήλιος, και εργάζεται υπό το φως του κεριού μέχρι αργά την νύχτα. Αυτές οι εικόνες είναι προβολές στο παρελθόν των σύγχρονων μοντέλων εργασίας. Και είναι ψεύτικες.

Πριν από τον καπιταλισμό το μεγαλύτερο μέρος των ανθρώπων δεν εργαζόταν καθόλου για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο ρυθμός της ζωής ήταν αργός, έως και ήσυχος• ο ρυθμός της εργασίας χαλαρός. Οι προγονοί μας μπορεί να μην υπήρξαν πλούσιοι, αλλά είχαν αφθονία ελεύθερου καιρού. Όταν ο καπιταλισμός αύξησε τα εισοδήματα τους, πήρε και τον χρόνο τους. Στην πραγματικότητα υπάρχουν σοβαροί λόγοι για να θεωρηθεί ότι οι εργάσιμες ώρες στα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα, αποτελούν την πιο θαυμαστή εργασιακή προσπάθεια ολόκληρης της ιστορίας του ανθρωπίνου γένους. Πρέπει γι ’αυτό να υιοθετήσουμε μία οπτική πιο μακροπρόθεσμη και να κοιτάξουμε πίσω όχι μόνον εκατό χρόνια, αλλά τριακόσια, τετρακόσια ακόμη και εξακόσια ή επτακόσια χρόνια.

H εποχής της βιομηχανικής επανάστασης

Ας εξετάσουμε την συνηθισμένη εργάσιμη ημέρα στην μεσαιωνική περίοδο. Άρχιζε από την ανατολή του ηλίου και τελείωνε στην δύση.(16 ώρες το καλοκαίρι και 8 τον χειμώνα) αλλά, όπως παρατήρησε ο επίσκοπος Pilkington, η εργασία ήταν διακοπτόμενη• προέβλεπε μία στάση για πρωινό, μεσημεριανό γεύμα , τον συνηθισμένο υπνάκο το απόγευμα, και δείπνο. Ανάλογα με το χρόνο και τον τόπο, υπήρχαν ακόμη και διαλείμματα για φαγητό στη μέση του πρωινού και στη μέση του  απογεύματος. Αυτοί οι περίοδοι ανάπαυσης ήταν παραδοσιακά δικαιώματα των εργαζομένων, τα οποία απολάμβαναν ακόμη και στην αιχμή της εποχής της συγκομιδής. Στις περιόδους  ύφεσης, που αποτελούσαν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου, ο σεβασμός των κανονικών ωραρίων δεν ήταν συνήθης. Ο καθηγητής στην Οξφόρδη  James E. Thorold Rogers, αναφέρει ότι η εργάσιμη ημέρα τον μεσαίωνα δεν διαρκούσε πάνω από οκτώ ώρες. Οι εργαζόμενοι που συμμετείχαν στο κίνημα για τις οκτώ ώρες στα τέλη του δεκάτου ενάτου αιώνα, απλά αγωνίστηκαν για να ανακτήσουν το ωράριο εργασίας των προγόνων τους  τεσσάρων ή πέντε αιώνων πίσω. 

Ένα σημαντικό αποδεικτικό στοιχείο όσον αφορά την εργάσιμη ημέρα, είναι ότι ήταν πολύ ασυνήθιστο να ζητείται στους δουλοπρεπείς εργαζόμενους να εργαστούν μία ολόκληρη ημέρα για έναν κύριο. Μία εργάσιμη ημέρα εθεωρείτο το μισό μιας ημέρας, και εάν κάποιος εργαζόταν μία ολόκληρη ημέρα αυτό υπολογιζόταν σαν δύο εργάσιμες ημέρες. 

Διαθέτουμε  λεπτομερείς αναφορές για την εργάσιμη ημέρα των τεχνιτών. Από τα στοιχεία των Knoop και Jones πάνω στον δέκατο τέταρτο αιώνα, προκύπτει ένας ετήσιος μέσος όρος εννέα ωρών (εξαιρούμενων των γευμάτων και των παύσεων). Τα στοιχεία των Brown, Colwin και Taylor σχετικά με τους κτίστες  δείχνουν μία μέση εργάσιμη ημέρα των 8,6 ωρών. Η αντίθεση μεταξύ των καπιταλιστικών και προ-καπιταλιστικών εργασιακών μοντέλων είναι απολύτως εντυπωσιακή όσον αφορά το εργασιακό έτος. Το μεσαιωνικό ημερολόγιο ήταν γεμάτο από εορτές. Οι επίσημες εορτές-δηλαδή οι θρησκευτικές-περιελάμβαναν όχι μόνον μεγάλες αργίες τα Χριστούγεννα, το Πάσχα και στα μέσα του καλοκαιριού, αλλά ακόμη και πολυάριθμες ημέρες αφιερωμένες σε Αγίους.

Αυτές τις αργίες τις περνούσαν είτε εκκλησιαζόμενοι είτε με πανηγύρια και διασκεδάσεις. Εκτός από τις επίσημες εορτές, υπήρχαν συχνά εβδομάδες αποχής από την εργασία, λόγω σημαντικών γεγονότων της ζωής, όπως οι γάμοι και οι κηδείες, αλλά και για γεγονότα μικρότερης σημασίας όπως τα εγκαίνια ταβερνών, εορτές της μπύρας κλπ. Εν τέλει , ο ελεύθερος χρόνος για τις εορτές στην μεσαιωνική Αγγλία  καταλάμβανε  πιθανώς το ένα τρίτο του έτους. Όσον αφορά το Γαλλικό Αncien Régime (παλαιό καθεστώς) αναφέρεται ότι εξασφάλιζε 52 Κυριακές, ενενήντα ημέρες αργίας και 38 εορτές. Στην Ισπανία οι ταξιδιώτες επισήμαιναν ότι οι εορτές κάλυπταν συνολικά πέντε μήνες κάθε χρόνο.