ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΟ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟ

Mε το παρακάτω άρθρο ξεκινάμε μια διερεύνηση στο ζήτημα των διαφόρων οικονομικών συστημάτων και σε μια αναζήτηση ενός οικονομικού συστήματος που θα λειτουργεί υπερ του ανθρώπου και θα καλύπτει και τις ανάγκες της σύγχρονης εποχής.

Γράφει ο Βαρώνος Μυνχάουζεν

Από τα οικονομικά συστήματα που έχουν υπάρξει μέσα στον 20^ο αιώνα, ο σοσιαλισμός είναι το σύστημα που επηρέασε πιο πολύ το πολιτικό σκηνικό. Η επιρροή αυτή είναι τόσο έντονη, που ακόμη και μετά την πασιφανή αποτυχία του, το πολιτικό σκηνικό δε μπορεί να νοηθεί χωρίς αυτόν. Μάλιστα λίγα χρονιά μετά τη δημιουργία του μπόρεσε να μεταλλάξει μέχρι και το αντίπαλο δέος: τον καπιταλισμό! Το παραπάνω έγινε μέσω του Κεϋνσιανισμού, ο οποίος θα παρουσιασθεί στην κριτική εναντίον του καπιταλισμού που έπεται σε επόμενο άρθρο.

Γιατί όμως ένα σύστημα, παρά την αποτυχία του, παραμένει βασικός παράγοντας στην πολιτική σφαίρα των χωρών της δύσης και μάλιστα 20 χρόνια μετά την τραγική κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και την ανθρωπιστική κρίση που αυτή προκάλεσε;

Πριν απαντηθεί το άνωθεν ερώτημα πρέπει να αναφερθεί το ιστορικό πλαίσιο της εμφάνισης του σοσιαλισμού. Επρόκειτο για μια διαλεκτική και προοδευτική αντίδραση στον άκρατο καπιταλισμό του 19^ου αιώνα. Όταν μιλάμε για τον καπιταλισμό του 19^ου αιώνα, μιλάμε για ένα σύστημα το οποίο δεν είχε θέμα να βάζει παιδιά να εργάζονται για 10-12 ώρες χωρίς σταματημό με μηδαμινό μισθό, σε χώρους ακατάλληλους για εργασία, με αποτέλεσμα πολλά να μην προλαβαίνουν να ξεπεράσουν το 12^ο και κάποιες φορές το 10^ο έτος της ηλικίας τους. Η εικόνα είναι φρικτή και κανείς δε μπορεί να υπερασπισθεί τους βιομήχανους της εποχής εκείνης. Ο σοσιαλισμός ήθελε ισότητα στη κατανομή των εισοδημάτων και καλύτερες συνθήκες εργασίας. Ο Μαρξ και ο Ένγκελς το αναγνώριζαν αυτό, με αποτέλεσμα να ήταν υπέρ του άκρατου καπιταλισμού, ώστε αυτός να «προοδεύσει» και να έρθει ο καιρός του σοσιαλισμού, του, κατά αυτούς, πιο εξελιγμένου συστήματος στην ιστορία. Το λάθος του Μαρξ ήταν ότι απλά με καλύτερες συνθήκες εργασίας και μισθούς, το πρόβλημα λυνόταν, με αποτέλεσμα στον εργατικό πληθυσμό να μειώνεται η ανάγκη για κοινωνική αλλαγή· ας μην ξεχνάμε πως παραδοσιακά η εργατική τάξη είναι το συντηρητικότερο κομμάτι της κοινωνίας. Αυτό σταδιακά οδήγησε, στο δυτικό κόσμο, στη πτώση και απόρριψη του σοσιαλισμού από τις πλατειές μάζες. Οι λόγοι κυριαρχίας του στην πολιτική σκηνή όμως οφείλονται κυρίως στην υποστήριξή του από δημοσιογράφους και συμφεροντολόγους πολιτικούς.

Εργαζόμενοι τέλη του 19ου αιώνα

Η βασική κριτική του Μ.Φρήντμαν (M.Friedman) κατά του σοσιαλισμού είναι ότι μειώνει την ελευθερία, ουσιαστικά συμφωνεί με το Φ.Χάγιεκ (F.Hayek) ο οποίος γενικά λέει ότι η οικονομική ισότητα οδηγεί σε μίας μορφής παροικία, όπου ο πληθυσμός σταδιακά υποδουλώνεται στο κράτος. Τη λογική αυτή, δηλαδή του κοινωνικού ελέγχου, που κατακρίνουν οι φιλελεύθεροι, την ακολουθεί γενικώς η αριστερά, οπότε το αριστερότερο οικονομικό σχήμα δε μπορεί παρά να δρα ως προέκτασή της. Προσπαθεί να χειραγωγήσει την αγορά, με σκοπό να σκλαβώσει τους ανθρώπους. Αυτή η φιλελεύθερη θέση βασίζεται, όπως και όλος ο οικονομικός φιλελευθερισμός, στο γεγονός ότι η οικονομία είναι κάτι το εξαιρετικά πολύπλοκο, πράγμα που δεν επιτρέπει τον πλήρη έλεγχο σε αυτήν.* Οι σοσιαλιστές όμως, επιθυμούν να πράξουν ακριβώς αυτό το πράγμα. Η προσπάθεια του πλήρους ελέγχου της αγοράς και της οικονομίας δημιουργεί μία γραφειοκρατική κόλαση, διότι για οτιδήποτε και να θέλει να πράξει κάποιος θα πρέπει να παίρνει άδεια, όποια οικονομική κίνηση και να θέλει να κάνει χρειάζεται άδεια από κάποιο ή σχεδόν πάντα πολλούς κρατικούς φορείς. Δηλαδή ας πούμε πως κάποιος εμπορεύεται πρώτες ύλες, χρειάζεται πλήθος αδειών από κρατικούς φορείς: άδεια εξόρυξης, άδεια διανομής, άδεια μεταφοράς άδεια πώλησης κ.λπ κ.λπ. Αυτό κωλυσιεργεί τελείως την οικονομική δραστηριότητα, σε τομείς που δεν είναι αναγκαίο, παραλύοντας έτσι την παραγωγή ακόμη και βασικών προϊόντων, το οποίο εξηγεί και τις συχνές ελλείψεις που είχαν οι σοσιαλιστικές χώρες σε βασικά προϊόντα. Ουσιαστικά, λοιπόν καταλύει τον ανταγωνισμό με το να υποβάλει τα πάντα σε έλεγχο, με αποτέλεσμα να παράγεται μία γραφειοκρατική πραγματικότητα με μόνο ενδιαφέρον: τη παραγωγή θέσεων εργασίας και τη διατήρηση της οικονομικής ισότητας.(βλΜπόνους)

Ουσιαστικά, λίγο πριν την πτώση της Ε.Σ.Σ.Δ. η ελίτ της χώρας μιλούσε για τα επιτεύγματα του σοσιαλισμού, κυριολεκτικά αγνοώντας το τι συνέβαινε. Ειρωνικά το κράτος έγινε σκλάβος του εαυτού του και ο σκοπός του έγινε το να εξυπηρετεί όσους βρίσκονται στις ανώτερες θέσεις του μηχανισμού του (η πραγματοποίηση των φόβων του Πλάτωνα για τη τυραννίδα). Μπορεί κανείς να πει μάλιστα πως η κατάργηση της περιουσίας επετεύχθη: δεν έκλεβε ο γενικός γραμματέας ή ο βουλευτής ή ο πρόεδρος το κράτος, απλά προσέθεταν επιπλέον παροχές, από το κράτος, στις ήδη υπάρχουσες των θέσεων τους. Έτσι πλούτιζαν χωρίς να συγκεντρώνουν πλούτο! Στην ουσία η διαφορά είναι ιδιαίτερα λεπτή: δε μπορούσαν να κληροδοτήσουν, με νόμιμα μέσα, χρήματα ή αξιώματα στα παιδιά τους. 

Αυτό είναι το πρώτο σφάλμα του σοσιαλισμού: ο πλήρης κεντρικός σχεδιασμός, το άλλο σφάλμα του είναι ένα που το έχουν όλα τα σύγχρονα οικονομικά συστήματα: είναι έντονα πολιτικοποιημένος. Ο σοσιαλισμός  δεν ενδιαφέρεται να παράγει ένα σύστημα που να δουλεύει, τον νοιάζει να μοιράσει ισότιμα (στη θεωρία βέβαια) τον πλούτο. Η πηγή του σχεδίου πηγάζει από το αποτέλεσμα που θέλει να επιτύχει, όχι από τις συνθήκες που επικρατούν. Ο σοσιαλισμός δεν ενδιαφέρεται για το πως θα παραχθεί ο πλούτος, μόνο για το πως θα διανεμηθεί. Η προαναφερθείσα πολιτική του θέση, ειρωνικώς, έχει επηρεάσει την Κίνα να στραφεί σε ένα ενδιάμεσο σύστημα με τη λογική ότι πρέπει να παράγει κεφάλαιο για να το διανείμει. Το πρόβλημα με την εμμονή στην αναδιανομή του πλούτου είναι το εξής: στη πράξη εκφράζεται με την οριζόντια εξομοίωση των μισθών, δηλαδή δε μετριούνται ποσοτικά ή ποιοτικά χαρακτηριστικά, με εξαίρεση το πόσο χρόνο παραμένει στο χώρο εργασίας, πράγμα που δε σημαίνει ότι αποδίδει ή εργάζεται.

Σταχάνωφ

Αυτό οδήγησε στον πολλαπλασιασμό των παρασήμων στην Ε.Σ.Σ.Δ. μαζί με το δικαίωμα να τα φέρουν οι κάτοχοί τους και δημοσίως πέραν επίσημων εκδηλώσεων, ως μία προσπάθεια να οδηγήσουν τους ανθρώπους στην παραγωγή. Επειδή όμως αυτό από μόνο δεν ήταν αρκετό, οι παροχές σε όσους ξεπερνούσαν την νόρμα πολλαπλασιάστηκαν, σε κάποιες σπάνιες περιπτώσεις, ομάδες εργατών, όπως αυτή του Σταχάνωφ, εξαιρετικά εργατικών ανθρώπων, έγιναν πρότυπα για να αναγκάσουν τους ανθρώπους να εργαστούν παραπάνω, για παροχές που πραγματικά θα τους καλυτέρευαν τη ζωή. Το αποτέλεσμα ήταν η αύξηση της παραγωγής για σύντομο χρονικό διάστημα, μαζί όμως με την εκτόξευση των εργατικών ατυχημάτων από την άλλη, μιας και ο περισσότεροι δε γινόταν να παράγουν τα διπλάσια όπως ο Σταχάνωφ, και η ομάδα του!

Βασικά, δημιούργησαν ένα σύστημα το οποίο ήταν πιο σφοδρό από τον καπιταλισμό της εποχής του, μάλιστα με περισσή ειρωνεία, πιο «ταξικό» γιατί η κατάταξη, στους παραγωγικούς, έσωζε πραγματικά κόσμο από την πείνα, ενώ μία θέση στο κόμμα άνοιγε για αυτόν και την οικογένεια του, που σήμαινε πολλά: καλύτερο σπίτι, σίτιση, περισσότερα πολιτικά δικαιώματα και το βασικότερο από αυτά ήταν η πιθανότητα πρόσληψης στο στρατό και η οπλοφορία. Δηλαδή, στο αταξικό σύστημα τα πάντα έγιναν πιο ταξικά (!) από ό,τι στη φιλελεύθερη δύση. Το ζήτημα όμως ήταν τόσο μεγάλο και δύσκολο που δε μπορούσε να λυθεί ούτε με την αύξηση των παροχών, προς τα μέλη του κόμματος που θα προστάτευαν το υψηλόβαθμα στελέχη, ούτε και με τη δημιουργία περισσότερων θέσεων εργασίας, καθώς πολλά από τα εργοστάσια είχαν παρωχημένη τεχνολογία και δεν απέφεραν κέρδη. Αυτό το ιδεολογικό κόλλημα απαγόρευε τον όποιο ελιγμό, απαραίτητο για τη λειτουργία της οικονομίας…το αποτέλεσμα γνωστό: η κατάρρευση και η ανθρωπιστική κρίση των χωρών του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Η πτώχευση των λαών αυτών είχε επιτελεστεί πολύ πριν την πτώση, με την πτώση φάνηκε απλά το επίπεδο της φτώχειας, καθώς έπεσαν και οι τελευταίοι σταθεροποιητικοί παράγοντες στις χώρες αυτές.

Υπάρχει όμως και κάτι ακόμα που θα ήταν σωστό να αναφερθεί: προσωπική θέση του συγγραφέα είναι ότι το σύστημα του σοσιαλισμού απαιτεί τη σταδιακή πτώση του πληθυσμού. Ακούγεται τρελό πως ο κοινωνισμός δε θέλει ανθρώπους, αλλά η αύξηση των ανθρώπων οδηγεί στη μείωση των παροχών ή της αξίας αυτών. Μάλιστα, η αύξηση του συνόλου των ανθρώπων οδηγεί μαθηματικά σε οικονομική κρίση στη περίπτωση του σοσιαλισμού. Ακόμα χειρότερα αυτή η τάση παρατηρείται και στο καπιταλισμό, για άλλους βέβαια λόγους, οι οποίοι θα παρουσιασθούν στο επόμενο διπλό άρθρο: «Κριτική στο Καπιταλισμό» με υπότιτλο: «Φιλελευθερισμός και Κεϋνσιανισμός: τα δύο ρεύματα»

* Σημείωση: Για να γίνει κατανοητό το πόσο πολύπλοκη είναι η οικονομία (πέραν της ανάγνωσης του πλούτου των εθνών), θα αναφέρω το εξής παράδειγμα, καθαρά υποθετικό, με την έννοια πως είναι απλοποιημένο: Θέλουμε να παράγουμε τηλεχειριστήρια τηλεοράσεων. Για αυτά απαιτείται: πλάκα κυκλώματος, αντιστάσεις, τρανζίστορ, πλαστικός σκελετός, κουμπιά και λαμπάκια υπέρυθρων ακτινών. Αυτά από μόνα τους απαιτούν αντιστοίχως: σιλικόνη, κεραμική ύλη, ημιαγωγούς, πλαστικό διαφόρων ποιοτήτων γυαλί και μέταλλο. Αυτά απαιτούν ειδικά μηχανήματα για να παραχθούν, τα οποία με τη σειρά τους απαιτούν πόρους και εξειδικευμένο προσωπικό για να τα στήσει. Η χρήση αυτών απαιτεί πάλι εξειδικευμένο προσωπικό για την επίβλεψη και τις επιδιορθώσεις. Σημειωτέων πρέπει κάπως αυτά τα υλικά να μεταφερθούν και στα εργοστάσια, όσο και το προσωπικό κάπου να εκπαιδευθεί. Έτσι ένα τηλεχειριστήριο αποτελεί κάτι το εξαιρετικά πολύπλοκο για να παραχθεί. Το ίδιο ισχύει και για ένα καρφί και μία καρφίτσα, είτε ένα κουμπί πουκάμισου και δεν έχει τέλος αυτή η λίστα, διότι για όλα απαιτούνται τα απαραίτητα εργαλεία και μία εξειδίκευση.

Μπόνους: Οι σοσιαλιστές θα αναφέρουν αυτά ως υπέρ του σοσιαλισμού: εξασφαλισμένο μισθό και πληθώρα διαθέσιμης εργασίας.

Δηλαδή δεν υπάρχει κανένα κριτήριο μισθοδοσίας στους ανθρώπους με αποτέλεσμα το τι προσφέρουν να μετράτε πάντα ίσα. Δηλαδή, το να αμείβεται ίσα ο τεμπέλης και ο εργατικός αφαιρεί κάθε θέληση για εργασία, αφότου το μέλλον του είναι πλήρως εξασφαλισμένο. Αποτέλεσμα: η χαμηλή παραγωγικότητα των εργατών σε αυτές τις χώρες, στη μετά Στάλιν εποχή, όπου αμειβόντουσαν ανάλογα με τα πόσο παραγωγικοί ήταν.

Το ζήτημα της εργασίας τώρα είναι εξίσου σημαντικό. Άμα κάποιος ανοίξει ένα εργοστάσιο, το οποίο είναι ζημιογόνο και πρέπει να συντηρείται αντλώντας κεφάλαιο από άλλες δραστηριότητες, ας πούμε από άλλο εργοστάσιο, πρέπει να κλείσει. Άμα, όμως συντηρηθεί για να υπάρχουν θέσεις εργασίας, τότε οι εργάτες σε αυτό το εργοστάσιο, πτωχεύουν τους εργάτες στο άλλο το οποίο πρέπει να φέρνει κέρδος και για τα δύο. Από τη μεριά του επιχειρηματία συντηρώντας το προβληματικό μειώνει τα έσοδά του και δε μπορεί να επενδύσει στο καλό εργοστάσιο. Το να δημιουργούνται θέσεις εργασίας με σκοπό τη δημιουργία τους είναι ζημιά μεγάλη από μόνη της γιατί άμα δεν λειτουργήσει παρασιτικά θα πρέπει να κλίσει, άμα λειτουργήσει πτωχεύει όσους τις συντηρούν με τα λεφτά τους, δηλαδή όλους τους άλλους. Αυτό φάνηκε με τη πτώση της Ε.Σ.Σ.Δ. και το κλείσιμο πολλών εργοστασίων τα οποία όμως δεν μπορούσαν να ανταγωνιστούν τα αντίστοιχα δυτικά, ενώ πολλές φορές μάλιστα πλεόναζαν και δεν μπορούσαν να διαθέσουν τα προϊόντα τους στο αγοραστικό κοινό σε σημείο ώστε να είναι κερδοφόρα, ζημιώνοντας όμως και τα υγιή εργοστάσια.