ΧΡΗΜΑ ΚΑΙ ΝΟΜΙΣΜΑ

Γράφει ο Βαρώνος Μυνχάουζεν

μεσαιωνικά νομίσματα

Τι είναι αυτό, η αγάπη του οποίου είναι η πηγή όλου του κακού κατά τας γραφάς; Είναι μία ιδέα, και αυτή είναι η ιδέα της συναλλαγής. Όσο παραπάνω χρήμα έχεις τόσο πιο πολλές συναλλαγές μπορείς να πραγματοποιήσεις. Το άρθρο αν και ξεκινάει κάπως θρησκευτικά θα ασχοληθεί με οικονομικά. Η αρχή αυτή έγινε επειδή: η απληστία είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό του ανθρώπου που μπορεί να καταστρέψει μέχρι και το μέσο με το οποίο μπορεί να λειτουργεί η συναλλαγή το χρήμα, δηλαδή. Για αυτό πρέπει να κατανοήσουμε τι είναι το χρήμα και τι παθογένειες και αρρώστιες μπορούν να το πλήξουν, καθώς επίσης και την χρήση του νομίσματος.

Ποια είναι η χρήση του χρήματος και τι είναι:

Ακόμα και αν το τραπεζογραμμάτιο καταστραφεί τελείως δε μπορεί να υπάρξει αχρήματη κοινωνία. Τα προϊόντα και οι υπηρεσίες θα γίνουν αντικείμενο συναλλαγής, μόνα τους. Συγκεκριμένα: χρήμα εννοούμε τα περιουσιακά στοιχεία που χρησιμοποιούνται και γίνονται ευρέως αποδεκτά για πληρωμές* το αντίστροφο ισχύει επίσης. Αυτό συμβαίνει γιατί προσδιορίζουμε στα αγαθά (υλικά προϊόντα και υπηρεσίες) μία αξία. Η αξία, όπως και το χρήμα, είναι μία έννοια και μάλιστα αφηρημένη. Πόσο κοστίζει ένα λίτρο γάλα; Μπορεί να κοστίζει, τρία αυγά ή μία επίσκεψη κτηνιάτρου στην αγελάδα αλλιώς το καθάρισμα του σπιτιού από μία καθαρίστρια μπορεί μόλις δέκα μανταλάκια ή ό,τι άλλο κάποιος μπορεί να αποφασίσει. Ακριβώς αυτό το χαρακτηριστικό δημιουργεί προβλήματα στη συναλλαγή, οπότε προκύπτει και το παραδοσιακό παζάρι, δηλαδή η διαπραγμάτευση της τιμής στα αγαθά. Σήμερα βέβαια αυτό το πρόβλημα έχει αντιμετωπιστεί σε ένα υψηλό βαθμό.

Ποια είναι η χρήση του νομίσματος:

τα πρώτα νομίσματα της ανθρωπότητας

Η λύση, στα παραπάνω συναλλαγματικά προβλήματα είναι να έχεις ένα αντικείμενο με συμβολική και σταθερή αξία, οπότε μέσω αυτού να μπορεί να διαθέσει στο μηχανισμό της αγοράς ο καθένας τα αγαθά του στη τιμή που μπορεί να τα κοστολογήσει (fun fact: τα πρώτα νομίσματα θεωρούνται πως ήταν τα… κοχύλια ή οι χάντρες!). Σημαντικό είναι να τονίσουμε, πως όταν το νόμισμα πρωτοεμφανίστηκε, με δυσκολία έβρισκες δύο ανθρώπους που διέθεταν τα προϊόντα τους στην ίδια ακριβώς τιμή, ή σε σταθερή τιμή, μιας και τότε παζάρευαν τα προϊόντα τους. Σήμερα ακολουθείται μία τακτική που προσπαθεί να ορίσει τη τιμή βάσει του κόστους παραγωγής και διάθεσης (από τα υλικά και τους μισθούς των εργατών στη διαφήμιση, τη μεταφορά και τη πώληση), και των πάγιων κόστων (συντήρηση μηχανημάτων, ενοίκια κλπ.). Υπάρχει σήμερα όμως και ο παράγοντας του συναισθηματικού δεσμού με το προϊόν (πχ ανά μονάδα ένα iphone να παραχθεί και να διανεμηθεί δε κοστίζει άνω των 200€, το κύρος και η αίσθηση που δίνει κοστολογούνται υψηλότερα του ίδιου του προϊόντος!) ο οποίος μπορεί να ανεβάσει τη τιμή σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα μόνο και μόνο για… το τι νοιώθει για το προϊόν ο πελάτης. Όλα αυτά γίνονται γιατί το νόμισμα έχει χρήση: αυτή του να διευκολύνει τη συναλλαγή. Οπότε, είναι δυνατή και η εύκολη μέτρηση των κοστών.

Τι μπορεί να θεωρηθεί νόμισμα:

Ως νόμισμα ας νοήσουμε, όλα τα τραπεζικά προϊόντα που έχουν σχέση με τη συναλλαγή, δηλαδή εξαιρούμε τα δάνεια και τις επενδύσεις. Αυτό δηλαδή που κρατάμε είναι: ό,τι χρεώνει (χρεωστικές κάρτες, προπληρωμένες, (χαρτο)νομίσματα, καταθέσεις σε λογαριασμού κλπ.) και ό,τι πιστώνει (πιστωτικές κάρτες, επιταγές**, συμβάσεις πληρωμής κλπ.). Αυτό γιατί μέσω αυτών των εργαλείων, σήμερα μπορούν να γίνουν συναλλαγές άμεσα, όταν διαθέτει κάποιος αγαθό με αξία και άλλος όχι (στη περίπτωση της επιταγής, μόνο όσον αφορά την πληρωμή), δε σημαίνει ότι πλούτος μεταφέρεται άμεσα ή σίγουρα, απλά ότι οι συναλλαγές επιτυγχάνονται, έστω μονομερώς (με πίστωση κινδυνεύει ο πωλητής, με χρέωση ο αγοραστής, αναφέρομαι στη περίπτωση που παραγγέλνει αγαθό, το οποίο όμως ποτέ δε λαμβάνει, αλλά το έχει προπληρώσει). Πιο απλά: νόμισμα είναι ό,τι μπορεί να ολοκληρώσει άμεσα μία συναλλαγή ως μεσάζων. 

Αξία του Νομίσματος:

Δολλάριο Ζιμπάμπουε: ιδιαίτερα "κοινό" νόμισμα...

Εδώ είναι το «ζουμί» της υπόθεσης για αυτό που σήμερα αποκαλούμε χρήμα. Πως μετριέται η συμβολική αξία και πως αυτή αποκτάται; Η συμβολική αξία μετριέται μέσω της διαθεσιμότητας του νομίσματος και αποκτάται είτε λόγω της δυσκολίας της παραγωγής ή της εύρεσης της νομισματικής μονάδας, είτε από αντιπροσωπία ευγενές μετάλλου, είτε… επειδή απλά έτσι το θέλει (σύγχρονο χρήμα τύπου fiat).

Ο λόγος που ομιλούμε για διαθεσιμότητα, έχει να κάνει με τη χρηστική αξία του νομίσματος: ας πάρουμε δύο υποθετικά παραδείγματα: το μοναδικό νόμισμα, με το οποίο αγοράζεις τα πάντα και το άπειρο νόμισμα με το οποίο δεν μπορείς να αγοράσεις τίποτα. Και τα δύο παραπάνω νομίσματα είναι τελείως άχρηστα για τη συναλλαγή, η σπανιότητα του ενός του δίνει τη μεγαλύτερη αξία, οπότε πάντα πρέπει να ζητούνται ρέστα, πως όμως να τα πάρεις άμα το νόμισμα έχει άπειρη αξία, ενώ η άπειρη διαθεσιμότητα του αλλουνού το κάνει άχρηστο. Για τους παραπάνω λόγους δε θα χρησιμοποιηθεί ποτέ η άμμος για νόμισμα ή… η Γη ολόκληρη. 

Απαιτείται το νόμισμα να είναι διαθέσιμο για τη συναλλαγή, ο λόγος για τον οποίο το βυζαντινό σολδίο είχε υποδιαιρέσεις, όπως και τα χαρτονομίσματα, βγαίνουν σε συγκεκριμένες τιμές. Σημαντικό να σημειωθεί, ότι η διαθεσιμότητα στη σύγχρονη εποχή δεν αναφέρεται στη φυσική διαθεσιμότητα του νομίσματος, παρά μόνο στο πόσο από αυτό υπάρχει στα συστήματα, δηλαδή μετριούνται και οι καταθέσεις σε μορφή πίστωσης ή χρέωσης. Ουσιαστικά υπάρχουν άνθρωποι που καταφέρνουν να βγάζουν χρήματα πουλώντας απλήρωτα δάνεια σε επενδυτές με μέρος της προσδοκώμενης αξίας, οπότε το τι χρησιμοποιείται ως χρήμα σήμερα είναι κάτι το σχεδόν ακαθόριστο.

Τελικά τι είναι το χρήμα;

Το χρήμα είναι ό,τι έχει χρήση, και το νόμισμα (σε όποια μορφή) είναι ό,τι έχει συμβολική χρήση. Το θέμα με το χρήμα είναι ότι ουσιαστικά δε μπορείς ποτέ να το ξεφορτωθείς, ούτε καν να το αποδυναμώσεις. Γιατί χρήμα παράγεται με τεράστια ευκολία: είναι ό,τι είναι χρήσιμο, ή καλύτερα ό,τι φαίνεται σε κάποιον χρήσιμο. Αυτό που μπορείς να καταστρέψεις όμως είναι η αξία του νομίσματος, ουσιαστικά την εκμηδενίζεις, και αυτό φαίνεται από δύο παράγοντες: τη διαθεσιμότητα και την αξία του. Εφόσον δεν είναι διαθέσιμο δε μπορεί να χρησιμοποιηθεί και εφόσον έχει μικρή πραγματική αξία (πχ οι τιμές και το κόστος διαβίωσης ανεβαίνουν συνεχώς αλλά στα τσαρτς θεωρείται δυνατό) το νόμισμα γίνεται άχρηστο, δηλαδή παύει να έχει νόμιμα χρήση.

Σύγχρονο είδος νομίσματος:

Το νόμισμα τύπου φίατ (στα λατινικά σημαίνει «ας γίνει») επρόκειτο για το χειρότερο είδος νομίσματος που υπήρξε στην ιστορία. Η συμβολική του αξία είναι… συμβολική! Αυτή βασίζεται στο τι σκέφτονται οι άνθρωποι για αυτό, με αποτέλεσμα να είναι μόνο έμμεσα επηρεάσιμο από την οικονομία και άμεσα από την ψυχολογία. Αυτό του επιτρέπει να διατηρεί υψηλή αξία, αλλά όταν η πραγματική αξία του μειωθεί τότε εγκυμονεί κίνδυνο μεγάλος γιατί η συναισθηματική αντίδραση μπορεί να στείλει το νόμισμα πολύ πιο χαμηλά από εκεί που είναι. Το αποτέλεσμα είναι μίας μορφή χρηματοπιστωτικής κρίσης.

Τι προκαλεί ζημιά στο χρήμα:

Περιττό να αναφέρω πως η πίστωση είναι ο βασικός παράγων που δρα ενάντια σε μία οικονομία, μιας και δεν εγγυάται την πληρωμή, μόνο την παράδοση των προϊόντων, έτσι πολλοί αποκτάνε πράματα τα οποία δε θα έπρεπε να έχουν. Το κλειδί για την όποια ζημιά στην όποια οικονομία και την εξωτερίκευσή της στο χρήμα. Τα δάνεια, ιδιαίτερα τα απλήρωτα, κάνουν μία ζημιά ίση με το ποσό της αξίας που δεν πληρώνετε στον οφειλέτη. Για την ακρίβεια η όποια μορφή μόχλευσης καταστρέφει την συμβολική αξία του νομίσματος. Αυτό συμβαίνει μέχρι και στο σημείο κατά το οποίο μία χώρα αναπτύσσει μόνο τον τριτογενή τομέα παραγωγής (υπηρεσίες) χωρίς να αναπτύσσει τους υπόλοιπους, με αποτέλεσμα να μην έχει πλούτο, με τον οποίο να μπορεί να θρέψει αυτόν τον τομέα.

Γενικά πως πρέπει να λειτουργεί το συμβολικό χρήμα:

Το νόμισμα πρέπει να είναι σταθερό, να έχει τις απαραίτητες υποδιαιρέσεις, να μη χρησιμοποιείται καμία μορφή μόχλευσης ή πίστωσης παρά μόνο πραγματικής χρέωσης, η σταθερότητα του πρέπει να είναι πραγματική, δηλαδή αξίας. Αυτό σημαίνει ότι είναι υγιές και μπορεί να διατηρήσει την χρησιμότητά του, ενώ ένα νόμισμα το οποίο συνεχώς μοχλεύεται για να διατηρήσει σταθερή τιμή ή να την αυξήσει, σε μία φάση δεν θα μπορεί να επιτελέσει σωστή τη χρήση του, χάνοντας την συμβολική του χρησιμότητα. Στη σύγχρονη εποχή του ορθολογισμού και της απομάγευσης, τα σύμβολα χάνουν τη δύναμή τους. Το ίδιο ισχύει και για το νόμισμα, για αυτό το λόγο η  σύγχρονη κρίση δε δείχνει να περνάει.

*Καλό είναι να υπογραμμιστεί, ότι αναφέρομαι στο πρώτο ορισμό, που δυστυχώς δε βρήκα το συγγραφέα. Ο λόγος είναι ότι αρμόζει και στο δεύτερο, ο οποίος αναφέρεται ειδικά στη σύγχρονη εποχή. Αυτό συμβαίνει γιατί μπορείς να ανταλλάξεις προϊόντα για (χαρτο)νομίσματα, ή λοιπά τραπεζικά προϊόντα: πίστωση ή χρέωση. Οπότε, ο δεύτερος ορισμός δε χρησιμοποιείται επειδή μπερδεύει την έννοια του νομίσματος με αυτή του χρήματος. Έννοιες κοντινές μα τελείως διαφορετικές!

**Ξέρω πως τυπικά πρόκειται για λάθος, μιας και η επιταγή είναι τεχνικά μετρητά στο χέρι, το βάζω στη πίστωση με τη λογική ότι η επιταγή μπορεί να υπογράφει ποσό, το οποίο δεν υπάρχει ακόμα, ή δεν πρόκειται να υπάρξει, άρα αν και μέσο χρέωσης, εν τέλει υπόκειται σε κάποιες περιπτώσεις σε προβλήματα τα οποία σχετίζονται με την πίστωση.