ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΟ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟ: ΚΕΫΝΣΙΑΝΙΣΜΟΣ & ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ, ΤΑ ΔΥΟ ΡΕΥΜΑΤΑ.

Γράφει ο Βαρώνος Μυνχάουζεν

Εισαγωγή:

Το οικονομικό κομφούζιο:να σώσω ή να ξοδέψω;

Το άρθρο αυτό θα είναι μεγάλο και διπλό. Ο λόγος για αυτό είναι πως για να ασκήσει κάποιος κριτική στον καπιταλισμό είναι μεν ιδιαίτερα εύκολο, εάν όμως θέλει αυτή η κριτική να έχει και κάποια ουσία η ευκολία εκλείπει. Για αυτό το λόγο πρωτού ξεκινήσουμε να διερευνούμε τα προβλήματα των δύο κύριων ρευμάτων αυτού του οικονομικού συστήματος, θα πρέπει πρώτα να γίνουν κάποιες απαραίτητες, κυρίως ιστορικού χαρακτήρα, παραδοχές που συχνά παιρνούν απαρατήρητες :

1. Ο καπιταλισμός εδώ και περίπου εκατό χρόνια ΔΕΝ εφαρμόζεται αυτούσιος.
2. Το σύστημα αρχικά προέκυψε μόνο του και δεν ήταν αποτέλεσμα ακαδημίας.
3. Στη σύγχρονη εποχή τον ορίζουν δύο ρεύματα οικονομικής σκέψης.
4. Κανένα από τα δύο αυτά ρεύματα δεν εφαρμόζεται μόνο του, δηλαδή ο Φιλελευθερισμός και ο Κεϋνσιανισμός.
5. Ο Κεϋνσιανισμός προηγείται του Φιλελευθερισμού.
6. Ο Φιλελευθερισμός ήταν αντίδραση στον Κεϋνσιανισμό.
7. Ο πρωταρχικός καπιταλισμός των οπαδών της ελεύθερης αγοράς (laissez-faire) δεν υπάρχει πια.

Μόνο έχοντας κανείς υπ’όψιν αυτές τις παραδοχές μπορεί κανείς να κάνει ουσιώδη κριτική στον καπιταλισμό. Καλό είναι επίσης να σημειωθεί ότι ΔΕΝ θα ασκηθεί κριτική στον πρωταρχικό καπιταλισμό γιατί αυτός δεν επηρεάζει τη σύγχρονη κατάσταση ή πολιτική, οπότε δεν έχει νόημα να ασχοληθεί το παρόν άρθρο με αυτόν επειδή θέμα του δεν είναι η ιστορία του συστήματος. Τέλος, πρέπει να υπογραμμιστεί ότι το σύστημα στο οποίο ζούμε είναι αποτέλεσμα σκέψης επιστημόνων και άλλων με ιδεολογικά κωλύματα που σκοπεύουν να τα εφαρμόσουν, καθώς και μία κάποια γνώση της αγοράς.  Με όλα τα παραπάνω στο νου αρχίζει η κριτική των σύγχρονων ρευμάτων του Καπιταλισμού.

Κεϋνσιανισμός ή Καπιταλιστικός Σοσιαλισμός:

O John Maynard Keynes

Σε προηγούμενο άρθρο του Θεόδοτου έγινε κριτική στο σοσιαλισμό. Παρουσιάστηκαν οι παθογένειες και τα λάθη του, όσο και αρκετά εκ των προβλημάτών του. Οι παθογένειες του Κεϋνσιανισμού είναι μία μίξη παθογενειών του καπιταλισμού και του σοσιαλισμού, συνδυασμένες, αλλά με μικρότερη ένταση. Οι παθογένειες που μοιράζεται με τον καπιταλισμό, θα καλυφθούν στο μέρος που αφορά τον Οικονομικό φιλελευθερισμό, όσο για αυτές που παίρνει από τον σοσιαλισμό έχουν ήδη αναλυθεί.

Ο Κεϋνσιανισμός γεννήθηκε αμέσως μετά το οικονομικό κραχ που στιγμάτισε το πρώτο μισό του 20^ου αιώνα. Εξέφραζε την ανάγκη για αλλαγή και για μία μορφή ελέγχου στην αγορά. Αυτό το οποίο ήταν το αποτέλεσμα του ανεξέλεγκτου τραπεζικού και επενδυτικού τομέα, το αποτέλεσμα δηλαδή μίας φούσκας ενός μεγέθους που η ιστορία ακόμα έχει να δει να σκάει, δημιούργησε μία εχθρική στάση απέναντι στις παραγωγικές δυνάμεις της οικονομίας. Πλέον οι επιχειρήσεις και όχι οι επενδυτικοί οίκοι θεωρήθηκαν υπεύθυνες. Η αντίδραση του Κέϋνς ήταν πάντως μοναδική στον τομέα της: θεώρησε πως το πρόβλημα ήταν ο προσανατολισμός της οικονομικής σκέψης. Για την ακρίβεια το φαινόμενο μόχλευσης (= φαίνομενο στο οποίο κάποιοι καταναλώνουν άνω των δυνατοτήτων τους μέσω ξένων χρημάτων. Επιτυγχάνεται με τη λήψη δανείων, επενδύσεων ή επιδοτήσεων) στράφηκε στο λάθος τομέα: την παραγωγή πλούτου. Αυτό το δικαιολογεί λέγοντας στο βιβλίο του «Η γενική θεωρία της απασχόλησης, του τόκου και του χρήματος» ότι συμβαίνει επειδή δεν γίνεται η παραγωγή να μετρηθεί εύκολα ή το μέλλον αυτής να προβλεφθεί με ευκολία. Θεώρησε ότι κέντρο της οικονομίας είναι η κατανάλωση, εν αντιθέσει με τη θεωρία των κλασσικών οικονομολόγων του 19^ου αιώνα (Adam Smith, David Ricardo, Alfred Marshall κλπ.) στην οποία η παραγωγή καθορίζει την κατανάλωση. Η θέση αυτή αν και φαινομενικά λογική έχει ένα μεγάλο λάθος στο συλλογισμό της: πως θα αυξήσεις την κατανάλωση; Υπάρχει γενικά μία ισορροπία στην αγορά: όσο μια χώρα παράγει τόσο περίπου καταναλώνει, είτε εγχώρια προϊόντα είτε αλλοδαπά. Ο μισθός καθορίζεται από το πόσο προσφέρει στην οικονομία ο άνθρωπος, πως λοιπόν αυξάνεις την κατανάλωση;

Εδώ είναι όλο το ζουμί: οι παρεμβατισμοί σε μία χώρα που ακολουθεί ή προσομοιάζει το Κεϋνσιανιστικό σύστημα εμποδίζουν την ανάπτυξη των βιομηχανιών ή των βιοτεχνιών και οδηγούν σε μαρασμό τα παραγωγικά μέρη της οικονομίας. Δεν είναι τυχαίο πως το σύστημα αυτό δημιουργεί την αποβιομηχανοποίηση και μετά από την ολοκλήρωσή της είναι το μόνο σύστημα που μπορεί να αποτρέψει άμεσα την ανθρωπιστική κρίση που θα ακολουθήσει την μείωση της απασχόλησης του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα. Αυτό επιτυγχάνεται με την προσπάθεια να διατηρηθούν ορισμένα κεκτημένα, όπως ο κατώτατος μισθός (σε σμίκρυνση των οικονομικών δυνατοτήτων μίας χώρας, δηλαδή άμα η ικανότητα της χώρας να παράγει πλούτο μειωθεί, όπως με τη μείωση του πρωτογενούς, του δευτερογενούς τομέα το κλείσιμο επιχειρήσεων, την εξάντληση πόρων κλπ, εμποδίζεται αυτός να φτάσει σε επίπεδο που η οικονομία μπορεί να προσφέρει νόμιμα, έτσι έχουμε αύξηση της μαύρης εργασίας), και η προστασία μέρους, όσο μεγαλύτερο γίνεται, της κοινωνίας από τα οικονομικά τους λάθη (τέλειο παράδειγμα η περίπτωση της Ιαπωνίας (δεκαετία 80’), και η κρίση που το σύστημα παροχών προκάλεσε, βλέπε εδώ, εδώ και εδώ). Μία ακόμα περίπτωση φαίνεται στην κατάσταση της Αγγλίας, στην οποία το κράτος πρόνοιας έχει δημιουργήσει μία τάξη παρασίτων η οποία κατά κύριο λόγο εκμεταλλεύεται τα κενά που υπάρχουν σε αυτό ώστε να μπορεί να μην εργάζεται, αποτελείται κατά κύριο λόγο από μέλη πρώην εργατικών οικογενειών, που η αποβιομηχανοποίηση στέρησε τις θέσεις εργασίας τους. Ένα τελευταίο φαινόμενο είναι η αύξηση του δημόσιου τομέα με τρόπο ώστε να απορροφηθεί ο άνεργος πληθυσμός, όσο ακόμα και η επέκταση του δικτύου κοινωνικής προστασίας για ευάλωτες ομάδες όπως γίνεται στις Η.Π.Α..

Το ζήτημα είναι πως όλοι οι προαναφερθέντες τρόποι δημιουργούν οικονομικά παράσιτα, ανθρώπους που δεν προσφέρουν τίποτα στην οικονομία της χώρας με αποτέλεσμα να είναι πηγή απλά εξόδων για το κράτος και φόρων για τους συμπολίτες τους. Περιττό να αναφέρω πως οι περισσότεροι που υποστηρίζουν το Κεϋνσιανισμό αυτό τείνουν να ενστερνίζονται πολιτικά τον κοινωνικό φιλελευθερισμό. Το πρόβλημα είναι όμως πως αυτή η αύξηση των μισθών, η αναίτια και καιροσκοπική, είναι μίας μορφής μόχλευση για την οικονομία, ιδιαίτερα για τον τομέα των πωλήσεων. Οι άνθρωποι έχουν χρήματα τα  οποία υπόκεινται σε καλπάζοντα πληθωρισμό γιατί έτσι δημιουργείται μία ψευδαίσθηση πλούτου και ευημερίας καθώς δίνεται η εντύπωση πως ο μισθός ανεβαίνει και τα λεφτά περισσεύουν (ο πληθωρισμός αποτελεί το πηλίκο της διαίρεσης με παρονομαστή το σύνολο των χρηματικών μονάδων σε μία χώρα και αριθμητή τα διαθέσιμα προϊόντα). Αυτό δημιουργεί μία φούσκα βασισμένη σε ψευδή κατανάλωση, τα εισαγόμενα ξεπερνούν τα εξαγόμενα. Η καταστροφή συμβαίνει όταν δε μπορέσει πια το κράτος να φουσκώσει και άλλο την κατάσταση γιατί τότε οι επιχειρήσεις και το έξτρα εμπόριο που έχει αναπτυχθεί, καταρρέει καθώς μάλιστα τα χρέη συσσωρεύονται και τα χρήματα καταλήγουν να γίνονται άχρηστα. Βασικά ο Κεϋνσιανισμός είναι η πηγή της σύγχρονης χρηματοπιστωτικής κρίσης.

Στο παραπάνω πρέπει να αναφερθεί ακριβώς πως το προκαλεί: Η μόχλευση του μισθού είναι μόχλευση όλης της αγοράς. Άμα αυξήσεις το μισθό με τεχνικά μέσα αυξάνεις και τη κατανάλωση τεχνηέντως και έτσι δημιουργείται ένα περιβάλλον στην αγορά το οποίο είναι πλαστό. Επιχειρήσεις εισαγωγής και πωλήσεων πληθαίνουν σε αριθμό βάσει ψεύτικων στοιχείων και σε περίπτωση κρίσης είναι φυσικό να κλείνουν η μία μετά την άλλη. Ο λόγος είναι ότι η αγορά ΔΕΝ είναι υγιής, επειδή έχει «φουσκώσει». Μάλιστα πολλές φορές ο πληθωρισμός κάνει τις αυξήσεις σε μισθούς και παροχές να μην είναι τίποτα άλλο από έμμεση φορολογία, όσο επίσης και αύξηση των φόρων για την διατήρηση του συστήματος. Αυτό συμβαίνει διότι: η αξία των χρημάτων μειώνεται, άρα η αύξηση των μισθών πολλές φορές είναι μόνο ποσοτική, ποιοτικά όμως είναι μειωμένη (πχ με 500 € αγοράζεις 30 κατσίκια, αυξάνεις τα 500 σε 600€ και αγοράζεις πάλι 30 κατσίκια, δηλαδή μόνο τεχνικά ο μισθός αυξήθηκε), ενώ οι φόροι αυξάνονται κλιμακωτά (πχ 500€ μισθός 25%, 1000€ 50% φόροι κλπ.) ώστε να γίνει μίας μορφής αναδιανομή. Ο σκοπός αυτής είναι να συντηρήσει τα έσοδα του κοινωνικού κράτους, ζημιώνοντας όμως όσους κερδίζουν κανονικά με νόμιμα μέσα τα λεφτά τους (όσοι κρύβουν φυσικά εξαιρούνται από αυτό), ουσιαστικά τιμωρώντας τους.

Έτσι μόνο μπορεί να κατανοηθεί η μανία Κεϋνσιανών οικονομολόγων (πχ Krugman, Stieglitz κλπ) με τη πάταξη της φοροδιαφυγής και τη κατάργηση των μετρητών ίσως και των προ-πληρωμένων καρτών, προτιμούνε βέβαια τις αγορές μέσω πίστωσης, γιατί έτσι δημιουργείται επιπλέον μόχλευση. Το σύστημα δρα σε μια μυθολογία στην οποία τα προβλήματά του είναι μόνο η φοροδιαφυγή και η μαύρη εργασία και όχι ότι οι πόροι δε μπορούν να βρεθούν για τη διατήρησή του. Μάλιστα πετυχημένες Κεϋνσιανές οικονομίες, το καταφέρνουν επειδή τηρούν ισοζύγιο στον προϋπολογισμό τους και έχουν ανεπτυγμένο δευτερογενή ή και πρωτογενή τομέα (πχ. Γερμανία, Σουηδία), χρησιμοποιώντας ένα μικτό σύστημα με πιο δυνατό παράγοντα συνήθως τον οικονομικό φιλελευθερισμό. Οπότε, ακόμα και αυτές είναι απόδειξη εναντίον των ιδεών αυτών.

Η Κεϋνσιανή θεωρία δημιουργεί ό,τι θέλει να
 εξαλείψει. Οδηγός προς την αυτοκαταστροφή

Συμπερασματικά, μία καθαρά Κεϋνσιανή οικονομία έχει ως μόνη πηγή εσόδων τη φορολογία, και ως πηγή, θεωρητικά πάντα, ευημερίας τη κυκλοφορία του χρήματος στην αγορά. Η ουσία της παθογένειας είναι ότι οι παραγωγικές τάξεις παύουν να παράγουν, οι διαχειριστικές, δεν έχουν τρόπο να διαχειριστούν την κατάσταση, ενώ οι καταναλωτικές (φυσικά μεσαία στρώματα) βλέπουν τα έσοδα, που δεν μπορούν να κρύψουν, να μειώνονται και την καταναλωτική τους δύναμη μαζί τους, ενώ μία χαμηλής ποιότητας τάξη καταναλωτών αναπτύσσεται στη θέση τους, όσο και η τεχνικά γινόμενη, ή ψευδής, κατανάλωση, βασιζόμενη στην αναδιανομή μέσω φόρων.

Το ύστατο αποτέλεσμα όμως είναι η ανάπτυξη της μαύρης εργασίας, η άνοδος της φοροδιαφυγής και του πληθωρισμού. Ειρωνικά πρόκειται για φαινόμενα τα οποία ο Κεϋνσιανισμός θέλει να καταπολεμήσει. Αυτό συμβαίνει γιατί ο παρεμβατισμός στην οικονομία, με την ιδέα της διασφάλισης των κεκτημένων, πολλές φορές παγιώνει τους μισθούς σε θέσεις που είναι φυσικά αδύνατο να τους προσφέρουν οι επιχειρήσεις. Όσο για τη φοροδιαφυγή: μπορεί να είναι ο δρόμος προς νέα επιδόματα ή, ακόμα χειρότερα, να είναι ο ύστατος τρόπος να προστατέψουν τα φυσικά μεσαία στρώματα και άνω τα κεκτημένα τους. Με τον πληθωρισμό, ο οποίος απαιτείται ή δημιουργείται από την τεχνητή αύξηση των μισθών, επιτυγχάνεται η δημιουργία ψευδαίσθησης ευημερίας.

Φιλελευθερισμός ή Αντιδραστικός Δημοκρατισμός: 

O πατέρας του Λιμπεραριανισμου,
Milton Friedman

Εδώ θα παρουσιασθεί ο Λιμπερταριανισμός, το παιδί του Φρήντμαν και του Χάγιεκ, και οι οικονομικές παθογένειες που εμφανίζει. Οι λοιπές παθογένειες του συστήματος, απλά θα αναφερθούν, επειδή θέμα του άρθρου είναι η οικονομία και όχι η κοινωνιολογία ή η πολιτική.

Πολιτικά και κοινωνικά όμως η απλή αναφορά είναι απαραίτητη για να κατανοηθεί ο τρόπος με τον οποίο εμφανίστηκε στην ιστορία ο φιλελευθερισμός και οι διαφορές του με την κοινωνική εκδοχή του. Η αντίδραση των οικονομικών ήταν βάσει της εξής σκέψης: οι Κεϋνσιανοί περιορίζουν την ελευθερία. Η ελευθερία αναφέρεται μόνο με οικονομική έννοια, μιας και οι πολιτικές αποφάσεις δεν έχουν καμία αξία, καθότι η μία ψήφος έχει μηδαμινή έως καθόλου δύναμη. Ο οικονομικός φιλελευθερισμός σε αντίθεση με τον κοινωνικό ΔΕΝ θέλει να φτιάξει μία κοινωνία ισότητας, θέλει μία κοινωνία ανισότητας, γιατί μόνο μέσα σε αυτή είναι οικονομικά ελεύθερος, και μόνο έτσι μπορεί να λειτουργεί η δημοκρατία, γιατί δεν εξαναγκάζει κανείς κανέναν, βάσει τον οικονομικό φιλελευθερισμό. Σημαντικό είναι να τονισθεί η απέχθεια των οικονομικών φιλελευθέρων στην πολιτική, θεωρούν πολύ σημαντικότερες αποφάσεις τις οικονομικές, πράγμα που εξηγεί την πολιτική τους αδυναμία. Ακόμα και ο αντιρατσισμός του, οικονομικού φιλελευθερισμου, είναι μόνο βάσει οικονομικών κριτηρίων: θεωρεί πως η μόνη τιμωρία του ρατσιστή θα είναι οι λάθος οικονομικές του αποφάσεις. Ουσιαστικά άμα κάπου ο χαρακτηρισμός είναι ακριβής είναι μόνο στην οικονομική περίπτωση, όχι στην κοινωνική. Κοινωνιολογικά οι οικονομικά φιλελεύθεροι είναι μονάδες ανταγωνιστικές μεταξύ των άλλων μονάδων. Όλα τα παραπάνω έχουν εξαχθεί από το «Καπιταλισμός και Ελευθερία» του Μίλτον Φρήντμαν.

Οικονομικά τώρα, τι παθογένειες έχει ο Λιμπερταριανισμός (έτσι πλέον θα αναφέρεται ο οικονομικός φιλελευθερισμός); Σαφώς μπορεί να φτιάξει πλούσιες και ακμάζουσες οικονομίες σε περιβάλλον, στο οποίο δεν ενεργεί άλλο οικονομικό σύστημα. Ακόμα και στη περίπτωση μικτών οικονομιών (των σύγχρονων) ο Λιμπερταριανισμός είναι που τις σώζει, δημιουργώντας τα κεφάλαια που απαιτούνται για τη λειτουργία τους ή την αναδιανομή. Η βάση της κριτικής εναντίον ενός οικονομικού συστήματος για εμένα είναι άμα προκαλεί συστημικά κρίσεις, που δεν έχουν σχέση με το περιβάλλον και εξωγενείς παράγοντες (πχ το πετρέλαιο ή ο σίδηρος τελειώνει, κακή σοδειά κλπ.). Οι κρίσεις γίνονται συνήθως με το φαινόμενο της χρηματοοικονομικής μόχλευσης (κοινώς δανεισμός ή επενδύσεις ή αναδιανομή μέσω επιδομάτων ή επιδοτήσεων), φαινόμενο το οποίο ο Λιμπερταριανισμός είναι υπαίτιος σε μεγάλο βαθμό, αλλά διαφορετικά από ότι ο Κεϋνσιανισμός.

O χρυσός Άτλαντας προσπαθει να στηρίξει τη μόχλευση

Ο στόχος μόχλευσης είναι το χρηματικό κεφάλαιο, συνήθως τα ταμιακά διαθέσιμα μίας επιχείρησης και το κεφάλαιο έναρξής της (χωρίς αυτά δε νοείται να λειτουργήσει η επιχείρηση)  έτσι δημιουργείται το φαινόμενο οι επιχειρήσεις να υπερδανείζονται ή να έχουν τα βασικά τους κεφάλαια (τα έναρξης) σε μεγάλο ποσοστό δανεικά. Το παραπάνω είναι παθογένεια του Λιμπερταριανισμού. Τώρα τι γίνεται όταν κάποιος παίρνει ένα δάνειο (βασική πηγή μόχλευσης); Κάνει μία πρόβλεψη και σε αυτήν στοιχηματίζει την περιουσία του. Αυτή είναι: θα βγάλω τα λεφτά να το αποπληρώσω. Το δάνειο είναι ένα μόνιμο έξοδο με τη μορφή του τόκου για τις επιχειρήσεις, ένα έξοδο που με ένα ελαφρύ σκαμπανεύασμα μπορεί να μην πληρωθεί και να στοιχήσει την περιουσία όλη αυτού που το έχει πάρει. Γιατί όμως το παίρνει κανείς; Μεταξύ άλλων μπορεί να επιτρέψει σε ανθρώπους που δε γίνεται να έχουν επιχείρηση, να την αποκτήσουν. Δυστυχώς μία επιχείρηση τεχνητά δημιουργημένη, ή μεγεθυμένη, έχει εξασφαλίσει με σιγουριά σχεδόν το κλείσιμό της από τη κακοδιαχείριση ή τα χρέη, μία περιορισμένη φούσκα δηλαδή.

Οι επενδύσεις είναι ένα παρόμοιο στοίχημα: ότι θα καταφέρνεις να τιθασεύσεις τις εγωιστικές ανάγκες των επενδυτών πείθοντάς τους ότι θα τους προσφέρεις κέρδος. Περιττό να αναφερθεί ότι σε περίπτωση σμίκρυνσης της επιχείρησης ή των κερδών της οι επενδυτές τείνουν να φεύγουν.

Το κοινό χαρακτηριστικό όλων των παραπάνω είναι η ανάγκη για μεγέθυνση και για ταχεία ανάπτυξη. Επειδή αυτό δεν επιτυγχάνεται χωρίς βοήθεια, είναι αναμενόμενο πως όποιος κάνει λάθος στο στοίχημα ή στη πρόβλεψή του θα χρεωκοπήσει. Σε περίπτωση που η οικονομία έχει υπεραναπτυχθεί, μια γενικευμένη κρίση μεγάλου μεγέθους είναι αναπόφευκτη. Συνήθως όμως οι κρίσεις του Λιμπερταριανισμού αφορούν κλάδους και όχι ολόκληρες οικονομίες, γιατί πάντα στη περίπτωση αυτών παίρνει μέρος ο παράγοντας της μόδας. Καλό παράδειγμα είναι η περίπτωση της κρίσης στη Κίνα ως αποτέλεσμα μόχλευσης του βιομηχανικού της τομέα, παρήγαγε παραπάνω από ότι μπορούσε να πουλήσει.

Αυτή είναι η βάση των προβλημάτων του Λιμπερταριανισμού, όμως ας πάρουμε και ένα άλλο παράδειγμα: αυτό της Ρωσίας, μετά τις κυρώσεις. Οι κυρώσεις αν και χτύπησαν τη χώρα, πιο πολύ τη χτύπησε η μείωση της τιμής του πετρελαίου, δεν διέλυσαν την οικονομία και η αγορά εργασίας έμεινε σχεδόν αλώβητη. Άμα αυτές οι κυρώσεις είχαν γίνει σε μια άλλη χώρα, όπως για παράδειγμα τη Γερμανία, αυτή θα οδηγούταν κατ’ ελάχιστον σε αλλαγή κυβέρνησης αν όχι και σε καταστροφή, γιατί όμως δεν έγινε αυτό στη Ρωσία; Η περίπτωση της Ρωσίας είναι αυτή μίας χώρας η οποίο μόνιμα υπολειτουργεί οικονομικά, δηλαδή δεν εκμεταλλεύεται στο μέγιστο τις δυνατότητές της. Πέραν τούτου η χώρα δεν επέτυχε να δεθεί με το μηχανισμό της παγκόσμιας αγοράς οπότε αναγκάζεται να παράγει αρκετά εκ των βασικών προϊόντων της, ιδιαίτερα στον πρωτογενή τομέα. Τι έκανε η Ρωσία άθελά της; Απομονώθηκε! Μια χώρα που ακολουθεί Λιμπερταριανισμό είναι μία χώρα που δε μπορεί να επιβιώσει άμα κάποιο βασικό της προϊόν μπορεί να βρεθεί στο εξωτερικό με χαμηλότερη τιμή. Κατά κύριο λόγο αναπτύσσεται ό,τι μπορεί να προσφέρει χρήμα στους κατόχους του, όχι ό,τι μπορεί να προσφέρει αυτάρκεια στη χώρα, το αποτέλεσμα είναι ότι οι χώρες δένονται μεταξύ τους και μία τοπική κρίση μπορεί να επηρεάσει ολόκληρους κλάδους σε άλλες. Αυτό οδηγεί την ανάπτυξη μόνο των πιο επικερδών κλάδων, και σιγά σιγά στην καταστροφή τους λόγω του φαινομένου της υπερανάπτυξης και της μόχλευσης μέσω επενδύσεων. Οι επενδυτές φεύγουν αν χάσει ένας κλάδος τη ταμπέλα του επικερδούς.

Τώρα θα παρουσιασθεί η πηγή του προβλήματος: η απληστία. Ο Λιμπερταριανιστής είναι άπληστος από τη φύση του. Δε θέλει να βγάζει απλά χρήμα, θέλει να βγάζει όσο πιο γρήγορα γίνεται και όσο πιο πολύ γίνεται, κάθε δεδομένη στιγμή. Αυτό οδηγεί τις επιχειρήσεις, τις βιομηχανίες και τις χώρες να λειτουργούν στα όρια της οικονομικής τους δυνατότητας. Εδώ είναι το ζήτημα. Μία ελαφριά αλλαγή στο περιβάλλον, όχι κάτι το σπουδαίο, όπως πχ η πτώση της κατανάλωσης κατά 10% μπορεί να προκαλέσει κρίση. Ο λόγος είναι ο εξής: όπως και με το αμάξι που τρέχει στα 200 όταν όριο είναι τα 120 κινδυνεύει να παρεκτραπεί, παρασύροντας και άλλους μαζί αλλά μπορεί να φθάσει στο προορισμό του πιο γρήγορα, έτσι και ο Λιμπερταριανισμός είναι ευάλωτος κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Το μόνο πράγμα που χρειάζεται στη περίπτωση του αμαξιού είναι να έχει βραχεί λίγο ένα μέρος του δρόμου ή να μην προσέξει μία στροφή και το μοιραίο έρχεται, έτσι χτυπιέται και ο Λιμπερταριανισμός. Οι πτώσεις στις τιμές του πετρελαίου ακύρωσαν σειρά νέων επενδύσεων στον τομέα των καυσίμων από όλους του οικονομικούς παίκτες. Βέβαια δε πρέπει να θεωρήσουμε πως η υπολειτουργία από μόνη της είναι κάτι καλό, άμα το φθάσουμε στο άλλο άκρο οδηγεί σε υπανάπτυξη τύπου Αφρικής. Το να λειτουργεί μία οικονομία στο όριο των δυνατοτήτων είναι ένα στοίχημα που είναι αδύνατο να βγαίνει πάντα κερδισμένο.

Η μόνη αξία:η ελευθερία στο χρήμα...

Για να κλείσω το παρόν άρθρο εξηγώντας τη φύση της ανάπτυξης στον Λιμπερταριανισμό: υπεραναπτύσσονται μόνο οι κλάδοι που μπορούν να προσφέρουν το υψηλότερο κέρδος. Δηλαδή έχεις το φαινόμενο πολλοί κλάδοι, της οικονομίας να είναι τελείως παρατημένοι ενώ όσοι θεωρούνται επικερδής υπεραναπτύσσονται με αποτέλεσμα τη δημιουργία φούσκας, καθιστώντας άλλους προβληματικούς και ελλιπείς. Έτσι η οποιαδήποτε ιδέα για αυτάρκεια και ανεξαρτησία είναι αδύνατο να πραγματοποιηθεί. Μία τελευταία παρατήρηση: το δημογραφικό πρόβλημα που δημιουργεί το εξής οικονομικό σύστημα έχει ως βάσει τη συγκέντρωση πλούτου. Οι οικογένειες κάνουν ένα μόνο παιδί γιατί τους κοστίζει πολύ η συντήρησή του ΚΑΙ γιατί άμα κάνουν περισσότερα η περιουσία χωρίζει στα δύο. Η πτώση του πλυθησμού οδηγεί ως ένα σημείο στον πλουτισμό των ζώντων, φαινόμενο που παρατηρήθηκε μέχρι και στους χωρικούς του ύστερου μεσαίωνα μετά το πέρας της πανώλης. Ένας άλλος λόγος είναι πως για την αύξηση των εισοδημάτων και οι γυναίκες πρέπει να δουλεύουν με αποτέλεσμα να είναι πολύ δύσκολη η ανατροφή πολλών παιδιών από μία οικογένεια.