Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΑΡΕΚΤΡΕΠΟΜΕΝΟΥ ΝΟΜΑΔΙΣΜΟΥ

Γράφει ο Ιωάννης Αυξεντίου

Από πολλούς ερευνητές έχει επισημανθεί η ανθρωπολογική και πνευματική  σημασία που προσλαμβάνει ο καθιστικός ή ο νομαδικός πολιτισμός. Υπάρχουν λαοί, όπως οι Eβραίοι και οι Τσιγγάνοι, που έχουν μία πνευματική μορφή αδιαχώριστη από το νομαδισμό. Όλοι οι μεγάλοι πολιτισμοί δημιουργηθήκαν από λαούς καθιστικούς και όλες οι μεγάλες πνευματικές κατακτήσεις συνέβησαν εντός λαών με έντονη την τάση να δημιουργούν καθιστικές μορφές κοινωνιών. 

Ανέκαθεν, υπήρχε μία πνευματική μορφή νομαδισμού που λέγεται προσκύνημα, είτε για να μεταβεί κάποιος σε έναν ιερό τόπο είτε για συναντήσει έναν άγιο ή ένα σοφό. Στην αρχαιότητα μόνον αυτές οι μορφές νομαδισμού ήταν αποδεκτές, διότι διαπνέονταν από μία ευεργετική πνευματική επίδραση. Πέραν αυτού  και  μέχρι τις ημέρες μας, στην ύπαιθρο, ο ξένος, ο ταξιδιώτης, θεωρείται πάντα αρχικά ως ύποπτος, διότι μπορεί να μεταφέρει αρνητικές επιδράσεις.

Η Αναγέννηση σηματοδότησε το τέλος του προσκυνηματικού νομαδισμού καθώς συνδέεται με την ανακάλυψη του τύπου, η οποία υπήρξε μία από τις μεγαλύτερες συμφορές του σύγχρονου κόσμου. Πράγματι, ξεκινώντας από τη στιγμή την οποία διαδόθηκε ο τύπος, οι μεγαλύτερες ηλιθιότητες γράφτηκαν και φυσικά βρήκαν μία ενισχυτική ηχώ.

Η εποχή των μηχανών σημάδεψε οριστικά τον ερχομό της σκοτεινής εποχής, η οποία συνδέεται με την εμφάνιση του αστικού προλεταριάτου. Ο αγρότης αφήνοντας τη γη για να μεταβεί να εργαστεί στις βιομηχανίες και στις επιχειρήσεις, μεταμορφώνεται σε έναν ‘παρεκτρεπόμενο’ νομάδα. Στερημένος από το παραδοσιακό του στήριγμα, τη γη, θα γίνει λεία των αρνητικών επιρροών που συνδέονται με τις πόλεις και τις μηχανές. 

Ένα νέο στάδιο της ‘πτώσης’ εκδηλώνεται με την εμφάνιση των αμειβόμενων διακοπών. Ο χωρικός, ο αγρότης, ακόμη και στις ημέρες μας δεν πηγαίνει διακοπές. Ο εργάτης, υποβαλλόμενος όλο τον χρόνο σε μία βάναυση εργασία αισθάνεται την ανάγκη για μία ελάχιστη ανάπαυση. Αλλά η πλευρά φαινομενικά δίκαιη αυτού του μέτρου, επικαλύπτει μία νέα μορφή παρεκτρεπόμενου νομαδισμού που αντιπροσωπεύει την εισβολή, μία φορά τον χρόνο, των εργατικών μαζών στην ύπαιθρο, στις ακτές και στις κοιλάδες, μεταφέροντας εξαιρετικά ύποπτες επιδράσεις. Έτσι, γεννήθηκε ο τουρισμός και γνωρίζουμε άριστα  ότι  φέρνει  πλούτο, όμως βρωμίζει και ταπεινώνει την χώρα όπου εγκαθίσταται. Ο Φώτης Κόντογλου έγραφε:

«Στον καιρό μας βγήκανε πολλές  νέες θρησκείες, θρησκείες, που τις πρεσβεύουνε οι άπιστοι κι οι άθεοι. Μια απ’ αυτές είναι κι ο  τουρισμός, που τον γέννησε η κούφια και χασομέρικη περιέργεια του ανθρώπου που θέλει να σκαλίζει και να μαθαίνει χωρίς να δίνει καμιά σημασία σ᾿ εκείνο που βλέπει κι ακούει. Οι περισσότεροι τουρίστες βαριούνται τη  ζωή τους και θέλουνε να περάσουνε την ώρα τους, χωρὶς να σκοτίζουνται μήτε για τα μνημεία, μήτε για τα ιστορικά που τους λένε οι ξεναγοί, που μοιάζουνε σαν να περιποιούνται σ᾿ ένα τραπέζι κάποιους ανθρώπους που έχουνε ανορεξία. Όσα λένε, από τόνα τ᾿ αυτί τους μπαίνουν κι από τ᾿ άλλο βγαίνουν. Ωστόσο, ποιος έχει το θάρρος να μιλήσει με ασέβεια γι᾿ αυτή την καινούργια θεότητα, την τουριστική ψυχαγωγία, που φέρνει μαζί της και πολλά προικιά; Γιατί, στην εποχή μας, είναι ιερά και όσια όσα πράγματα φέρνουν λεφτά. Που να τολμήσεις να πεις τίποτα γι᾿ αυτά! Έβρισες τον Μωάμεθ, έβρισες τον Μαμωνά .Και δεν έφταξε το ότι ο τουρισμός γέμισε τα μουσεία από ένα πλήθος από ανθρώπους κάθε φυλής, που χαζεύουνε μ᾿ ένα φυλλάδιο στο χέρι και με μία φωτογραφική μηχανή κρεμασμένη στον ώμο τους, δεν έφταξε το ότι κάθε ερημικό βουνό που έχει απάνω του δυό κατατσακισμένες κολόνες είτε ένα σκαλιστὸ μάρμαρο πατήθηκε, δεν έφταξε το ότι δέν απόμεινε κανένα μυστήριο του  αρχαίου κόσμου κρυμμένο, μήτε τάφος που να μην ανοίχθηκε για να κυττάξουνε μέσα οι νυσταγμένοι περιηγητές, αλλὰ μπαίνουνε και μέσα στις εκκλησίες και στα ρημοκκλήσια, που τα  προσκυνά  ο λαός μας, και στέκουνται δίχως να  κάνουνε το σταυρό τους, με τα χέρια πίσω, αδιάφοροι οι δυστυχείς κι ανύποπτοι για το που πατάνε και που βρίσκουνται.» 

Στις ημέρες  μας,  το προσκύνημα ονομάστηκε  ‘Θρησκευτικός Τουρισμός’....

Προσκυνητές του Μεσαίωνα

Ο Iουδαίος φιλόσοφος, Emmanuel Levinas (1906–1995), ο φιλόσοφος του ‘νομαδισμού’,  αντιπαθεί τον ομηρικό ήρωα Οδυσσέα, διότι: «τα ταξίδια του συμβολίζουν τη δυτική κλασική σκέψη: Ο Οδυσσέας ταξιδεύει στον κόσμο έχει όμως ως στόχο να επιστρέψει στην πατρίδα», τον ωθεί το άλγος του νόστου, δηλαδή, δεν απαρνιέται την οντολογική εστία του «προς χάρη του ανοίγματος στο άπειρο, στο ‘διαφορετικό’, στην ‘ετερότητα’». (Εάν προσέξετε, είναι οι όροι που σήμερα το σύστημα χρησιμοποιεί, τόσο για τον πολυπολιτισμό όσο και για το θρησκευτικό οικουμενισμό). Βέβαια ο Levinas δεν μας εξήγησε ποτέ γιατί οι Εβραίοι της διασποράς για αιώνες αντάλλασαν την ευχή: Hashana haba'a b'Yrushalayim (που σημαίνει: του χρόνου στην Ιερουσαλήμ). Πάντως, εάν θυμηθούμε ότι και η Σχολή της Φρανκφούρτης δεν συμπαθούσε τον Οδυσσέα, περιγράφοντας τον ως  «αστό» (διότι ακούει μεν το τραγούδι των σειρήνων, δένεται όμως στο κατάρτι για να μην αφεθεί στην ναρκωτική έλξη του αγνώστου, ώστε να μη χαθεί μέσα στην πανθεϊστική φύση), τότε μάλλον η εβραϊκή κουλτούρα έχει κάποιο πρόβλημα με το αρχέτυπο του Οδυσσέα.

Το προτελευταίο ‘avatar’ του παρεκτρεπόμενου νομαδισμού υπήρξε το φαινόμενο των Χίππις, του οποίου η ιστορική καταγωγή είναι συνδεδεμένη με ορισμένους ιουδαίους συγγραφείς που ζούσαν στην Καλιφόρνια (Ginsberg, κλπ.), και που πράγματι είναι η παρωδία του παραδοσιακού προσκυνήματος. Στο φαινόμενο  των Χίππις  συνδυάζονται οι αρνητικές επιδράσεις της Δύσης και οι περιπλανώμενες  έκλυτες επιδράσεις μορφών του Ινδουισμού, και το οποίο (φαινόμενο) τελειώνει με τα ναρκωτικά, την τρέλα  και το θάνατο.

Γράψαμε προτελευταίο ‘avatar’, διότι το τελευταίο προέρχεται από το μέντορα του σημερινού  προέδρου της Γαλλίας (Macron), τον Ιουδαίο Jacques Attali, ο οποίος προβλέπει την ‘παγκόσμια νομαδική δημοκρατία’: και γράφει «…Αντίθετα, οι καθιστικοί  λαοί εφεύραν τα Κάστρα, το Κράτος, τους φόρους. Όποιος μετακινείται δεν σημαίνει ότι είναι βάρβαρος που καταστρέφει τους άλλους πολιτισμούς. Μάλιστα, μπορεί να είναι μία δύναμη ανανέωσης και δημιουργίας. Οι κοινωνίες όταν κλείνονται στους  ταξιδιώτες, στους ξένους, σε οποιοδήποτε κίνηση, παρακμάζουν. Με τις νέες τεχνολογίες του ταξιδιού, πραγματικού ή εικονικού, ανοίγονται νέα σενάρια για την ανθρωπότητα…». 

Δεν είναι ίσως τυχαίο το γεγονός, ότι μετά την ‘καθιστικοποίηση’ των Ιουδαίων, με την δημιουργία τους κράτους του ισραήλ, άρχισε η ‘Νέα Εποχή’ της παγκοσμιοποίησης και του Οικουμενισμού, κατά την οποία ο ‘κόσμος γίνεται νομάδας’ γύρω από ένα σταθερό εσχατολογικό κέντρο, την πρωτεύουσα του Ισραήλ, την Ιερουσαλήμ.

Αυτά τα στοιχεία που παραθέσαμε, δεν είναι παρά μερικές αναλαμπές που προβάλλονται πάνω στην τρομακτική πραγματικότητα των διαλυτικών δυνάμεων εν δράσει στην παρούσα στιγμή. Είναι η άριστη γνώση αυτών των δυνάμεων που θα επιτρέψει στους σπάνιους ‘ευγενείς ανθρώπους’ να  θριαμβεύσουν.

Σημείωση: Μεταξύ σοβαρού και αστείου, στην εποχή μας, εποχή της πλήρους  αντιστροφής, μάλλον ο τουρίστας κινδυνεύει από τους ντόπιους  και  ο  πρωτευουσιάνος  από  τους  χωρικούς…

Βιβλιογραφία:

Robert Cousty, Nomadismo deviato  

Φώτης Κόντογλου, Ο μύθος του χταποδιού

Θεόδοτος, Η απόκρυφη προέλευση του Πολιτικά Ορθού: Η Σχολή της Φραγκφούρτης και το πολιτισμικό σοκ της δεκαετίας του ’60

Jacques Attali, L'Homme nomade

Emmanuel levinas, Totality and Infinity