Η ΗΓΕΜΟΝΙΑ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕ ΜΙΑ ΕΡΗΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΝΟΜΑΣΕ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ

Άρθρο του Marcello Veneziani

Μετάφραση-επιμέλεια: Ιωάννης Αυξεντίου

Άραγε είναι αληθινός ή ψεύτικος ο θρύλος της πολιτιστικής ηγεμονίας της αριστεράς; Τι ήταν και τι απομένει σήμερα από εκείνο το σχέδιο κατάκτησης και πολιτιστικής κυριαρχίας; Στην αρχή, η πολιτιστική ηγεμονία υπήρξε ένα σχέδιο και μία θεωρία που χάραξε ο Γκράμσι πάνω στην βάση δύο μαθημάτων: του Λένιν και του Μουσολίνι, μέσω του Τζιοβάνι Τζεντίλε και του Τζουζέπε Μποτάι.

Η βασική θέση είναι γνωστή: η κατάκτηση της πολιτικής και κοινωνικής συναίνεσης περνά διαμέσου της πολιτιστικής κατάκτησης της κοινωνίας. Την δεκαετία του ’50 υπήρχαν στην κοινωνία ισχυρές αντιστάσεις έναντι της αριστερής κουλτούρας, αντιστάσεις που προέρχονταν από την Χριστιανική δομή των κοινωνιών, την δραστηριότητα των χριστιανοδημοκρατικών κομμάτων και, γενικότερα, των παραδοσιακών ηθών που τότε επικρατούσαν, ακόμη και στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Η μεγάλη στροφή έγινε το ’68: η πολιτιστική ηγεμονία δεν ταυτίζεται πια με το PCI (Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα) ,το οποίο παραμένει ο μεγαλύτερος θιασάρχης, αλλά εξαπλώνεται στο αρχιπέλαγος της ριζοσπαστικής αριστεράς. Αυτή η ηγεμονία γίνεται διεισδυτική, κατακτά τους τρόπους ομιλίας και τα προφίλ, φθάνει στα σχολεία και στα πανεπιστήμια, στον κινηματογράφο και στο θέατρο, διαποτίζει τις τέχνες, τα μέσα ενημέρωσης.

Σε τι συνίσταται η πολιτιστική ηγεμονία; Σε μία κυρίαρχη νοοτροπία που κληρονομεί από τον κομμουνισμό, την αξίωση της αναπόφευκτης Αλήθειας (αυτή είναι η πρόοδος, δεν μπορείτε να αποφύγετε την έκβασή της). Αυτή η νοοτροπία έγινε ιδεολογικός κώδικας και κοινωνική εθιμοτυπία, γνωστή ως ''πολιτική ορθότητα'', μισαλλόδοξη ανεκτικότητα και προοδευτικός καθωσπρεπισμός. Όποιος είναι απ’ έξω πρέπει να αισθάνεται ότι έχει λάθος, πρέπει να δικαιολογηθεί, θεωρείται εκτός τόπου και χρόνου, ένα απομεινάρι του παρελθόντος ή μια παθολογική ανωμαλία. Αλλά ας αφήσουμε κατά μέρος τις καταγγελίες και τις καταδίκες ώστε να θέσουμε το βασικό ερώτημα: αυτή η πολιτιστική ηγεμονία τι παρήγαγε από την άποψη των έργων και της ευφυΐας, τι αποτύπωμα άφησε πάνω στην κουλτούρα, στην κοινωνία και στα άτομα; Έχω δυσκολία να θυμηθώ έργα πραγματικά αξιοσημείωτα, τέτοια που να είχαν αντίκτυπο στον πολιτισμό και στην κοινωνία. Και η κριτική γίνεται ακόμη πιο δριμεία, εάν συγκρίνουμε τους δημιουργούς και τα έργα που ,σωστά ή λάθος, ταυτίστηκαν με την πολιτιστική ηγεμονία, με τους δημιουργούς και τα έργα που χαρακτήρισαν τον αιώνα. Όλα τα εξαιρετικά σε κάθε πεδίο, από την φιλοσοφία στις τέχνες, από την επιστήμη στην λογοτεχνία, δεν περιλαμβάνονται στην πολιτιστική ηγεμονία και συχνά αντιτίθενται. Θα μπορούσα να κάνω ένα μακρύ και λεπτομερή κατάλογο συγγραφέων και έργων έξω από την αριστερή-προοδευτική ιδεολογία ή ακόμη και ενάντια. 

Η πολιτιστική ηγεμονία λειτούργησε ως κυριαρχία και οστρακισμός, αλλά δεν παρήγαγε και προώθησε μεγάλες ιδέες, μεγάλα πνευματικά έργα, μεγάλους συγγραφείς. Αντίθετα, αναδύεται η βάσιμη υπόνοια ότι υπάρχει μία σχέση μεταξύ της πολιτιστικής υποβάθμισης της κοινωνίας μας και της ριζοσπαστικής αριστερής πολιτιστικής ηγεμονίας. Οι πολιτιστικοί κύκλοι, τα λόμπι και οι κυρίαρχες σέχτες των διανοουμένων άφησαν την κοινωνία στο έλεος της ηγεμονίας της υποκουλτούρας. Και ο οργανικός και συλλογικός διανοούμενος παρήγαγε ως αντίδραση και αποτέλεσμα, τον ατομικιστή και αυτιστικό διανοούμενο που δεν επιδρά πάνω στην πραγματικότητα αλλά καταφεύγει στον καταπιεσμένο ναρκισσισμό του. Αλλά γιατί συνέβη αυτό, ίσως γιατί επικράτησε ένας διανοητικός κλήρος μετρίων ακαδημαϊκών; Το πρόβλημα βρίσκεται στα περιεχόμενα: η πολιτιστική ηγεμονία δεν μετέφερε ιδέες, αξίες και θετικά πρότυπα αλλά κατάφερε να διαλύσει ιδέες, αξίες και θετικά πρότυπα πάνω στα οποία είναι θεμελιωμένος ο πολιτισμός. Δεν λειτούργησε στο εποικοδομητικό επίπεδο, ναυάγησαν οι ουτοπίες της, ξεκινώντας από τον κομμουνισμό• όμως λειτούργησε στο επίπεδο της καταστροφής. 

Εάν η χειραφέτηση υπήρξε η θεμελιώδης αξία της και η απελευθέρωση το κύριο κριτήριο της, το αποτέλεσμα ήταν μία φοβερή καθημερινή κατεδάφιση πολιτισμών και προτύπων συνδεμένων με την οικογένεια, την φύση, την ζωή και την γέννηση, με το θρησκευτικό συναίσθημα και με την μυθική και συμβολική αντίληψη της πραγματικότητας, με τους κοινοτικούς δεσμούς, με τις ταυτότητες και τις ρίζες, με τις αξίες και τις προσωπικές ικανότητες. Κατάφερε να διαλύσει έναν κόσμο, να καταπιέσει και να περιθωριοποιήσει ανταγωνιστικές κουλτούρες, αλλά δεν κατάφερε να γεννήσει νέους κόσμους. Το αποτέλεσμα αυτής της ερημοποίησης είναι ότι δεν υπάρχουν έργα, ιδέες , δημιουργοί που αποτελούν πρότυπα αναφοράς, σημεία εκκίνησης και πηγές γένεσης και αναγέννησης. Η πολιτιστική ηγεμονία λειτούργησε ως διάλυση και όχι ως λύση.

Σήμερα ο κομμουνισμός δεν υπάρχει πια, η αριστερά φαίνεται εξαφανισμένη, αλλά υφίσταται εκείνο το αποπνικτικό κάλυμμα, αν και είναι ένα άδειο κέλυφος ιδεών, αξιών, έργων και δημιουργών. Το τελικό αποτέλεσμα είναι ότι η πολιτιστική ηγεμονία είναι μία ισχυρή δύναμη με μία αδύναμη σκέψη, ενώ το δένδρο του πολιτισμού μας, με τις ρίζες του, τον χιλιόχρονο κορμό του και τις διακλαδώσεις του στην πραγματική ζωή, είναι μία ισχυρή σκέψη αλλά με λίγες δυνάμεις προς υπεράσπιση της. Η πρώτη είναι μία εκκλησία με μητρόπολη και έναν ευρύ κλήρο αλλά χωρίς πια διδασκαλία και θρησκεία. Αντίθετα, η δεύτερη είναι μία δυνατή σκέψη με μία χιλιόχρονη παράδοση, αλλά χωρίς μητροπόλεις και ενορίες… Έτσι ζούμε έναν ασύμμετρο πόλεμο μεταξύ μιας ισχυρής διαλυτικής δύναμης, και έναν πολιτισμό που ακόμη δεν κατέρρευσε στο πνευματικό επίπεδο, αλλά είναι ανίσχυρος και ηττημένος στο πρακτικό και επικοινωνιακό επίπεδο. Η σημερινή επικράτηση της βαρβαρότητας προέρχεται σε μεγάλο μέρος από αυτή την ανισορροπία μεταξύ μιας ηγεμονικής αλλά μηδενιστικής κουλτούρας και έναν πολιτισμό που χάνεται ή ήδη χαμένο.

Η αναγέννηση έχει δύο αντιπάλους: την ηγεμονική μηδενιστική κουλτούρα και το μηδενισμό χωρίς κουλτούρα της μαζικής χυδαιότητας.