Ο ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΕΤΑΞΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΡΑΤΩΝ (1916-1917)

                                                                                                      26 Ὀκτωβρίου 2011, Παλαιὰ Βουλή

   Δημήτρη Μιχαλόπουλου

  

Δὲν μποροῦμε νὰ καταλάβουμε τὸ τί ἔγινε τὸ 1940, ἐὰν δὲν γνωρίσουμε τὰ γεγονότα τῶν ἐτῶν 1916-1917. Ἡ βάση, πράγματι, τοῦ πολιτεύματος τῆς 4^ης Αὐγούστου ἦταν οἱ Ἐπίστρατοι τοῦ Α΄ Παγκόσμιου πόλεμου. Αὐτοὺς τοὺς Ἐπίστρατους τοὺς σκέφτηκε, τοὺς ὀργάνωσε, τοὺς ἐμψύχωσε καὶ τοὺς ὁδήγησε στὴ μάχη ὁ Ἰωάννης Μεταξᾶς. Αὐτοί, οἱ Ἐπίστρατοι, ἦταν τὸ πρῶτο καί, ὁπωσδήποτε, ἕνα ἀπὸ τὰ καλλίτερα δημιουργήματά του. Ἀξίζει λοιπὸν νὰ δοῦμε –συντόμως ἐννοεῖται- τὴν ἱστορία τους.

* * *

Oἱ Σύλλογοι τῶν Ἐπιστράτων –δηλαδὴ τῶν ἐφέδρων κυρίως ὑπαξιωματικῶν καὶ στρατιωτῶν, ὅπως θὰ λέγαμε σήμερα- προσπάθησαν κατὰ τὰ ἔτη 1916-1917 νὰ κάνουνε μία πραγματικὴ κοινωνικὴ ἐπανάσταση. Γενικῶς, ὑπερασπίζονταν τὸ δικαίωμα τῆς Ἑλλάδας νὰ παραμείνει οὐδέτερη κατὰ τὸν Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Ἤ, γιὰ νὰ τὸ ποῦμε διαφορετικά: Ὑπερασπίζονταν τὴν ἐλευθερία τῆς χώρας μας, τὸ δικαίωμά της νὰ καθορίζει αὐτὴ καὶ ὄχι οἱ ξένοι τὴν ἐξωτερική της πολιτική. Παρουσίαζαν ἀκόμη τὰ ἑξῆς ἐπιμέρους –καὶ ἰδιαιτέρως ἐνδιαφέροντα- πολιτικὰ γνωρίσματα:

            

           1. Στρέφονταν κατὰ τῆς πλουτοκρατίας καὶ τῆς κοινοβουλευτικῆς δημοκρατίας, ποὺ ἀποτελεῖ τὴν πολιτική της ἔκφραση.

          2. Συσπειρώνονταν γύρω ἀπὸ τὸ πρόσωπο τοῦ Βασιλιᾶ Κωνσταντίνου. Αὐτὸ ὅμως γινόταν ὄχι τόσο ἀπό προσήλωση στὸν θεσμὸ τῆς βασιλείας ὅσο λόγω  τῆς αἴγλης πού, ἐξαιτίας τῶν πολεμικῶν κατορθωμάτων μὰ  καὶ τοῦ χαρακτήρα του, περιέβαλλε τὸν βασιλιὰ Κωνσταντῖνο.

          3. Ἀποτελοῦνταν ἀπὸ ἀνθρώπους οἱ ὁποῖοι, λόγω τῆς ἐργασίας τους, συνδέονται στενὰ μὲ τὸν τόπο καί, εὐρύτερα, μὲ τὴ  χώρα. Ἀνθρώπους δηλαδὴ ποὺ ἀσκοῦσαν ἐπαγγέλματα «ἥσυχα καὶ ἔντιμα» - ὅ,τι δηλαδὴ παραδοσιακῶς περιγραφόταν στὴ χώρα μας ὡς ἐργαζόμενος καὶ φιλήσυχος λαός.

            4. Δὲν –καὶ τὸ τονίζω αὐτὸ τὸ δὲν- ἐπιδίωκαν τὴν ἐδαφικὴ ἐπέκταση τοῦ ἐθνικοῦ Κράτους. Αὐτὸς ἦταν καὶ ἕνας ἀπὸ τοὺς κύριους λόγους γιὰ τοὺς ὁποίους στρέφονταν κατὰ τοῦ Ἐλευθέριου Βενιζέλου, ποὺ ἤθελε τότε τὴν ἀνάμιξη τῆς χώρας μας στὸν Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο, στὸ πλευρὸ τῆς Ἀγγλίας, τῆς Γαλλίας καὶ τῆς Ἀμερικῆς.

       5. Ἔδειξαν, σὲ πολλὲς περιπτώσεις, ἐχθρότητα κατὰ τῶν Κρητῶν καὶ τῶν Μικρασιατῶν - ἔστω καὶ ἐὰν ὁρισμένες ἀπὸ τὶς σχετικὲς μὲ τὴν ἐχθρότητα αὐτὴ μαρτυρίες πρέπει νὰ θεωρηθοῦν ὑπερβολικές. Ἡ κατὰ τῶν Κρητῶν ἐχθρότητα πήγαζε ἀπὸ παλαιὰ πρὸς αὐτοὺς δυσπιστία, ποὺ ὀφειλόταν σὲ γνώμη εὐρέως διαδεδομένη κυρίως στὴν Πελοπόννησο, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία περίπου τὸ μισὸ τοῦ χριστιανικοῦ πληθυσμοῦ τῆς Κρήτης εἶχε δεσμοὺς συγγένειας μὲ τοὺς ἐκεῖ γεννημένους Μουσουλμάνους. Τοὺς Μικρασιάτες, παράλληλα, περιέβαλλε ἡ ὑποψία πὼς ἐπιδίωκαν –γιὰ  λόγους προσωπικοῦ συμφέροντος- τὴν ἐμπλοκὴ τῆς Ἑλλάδας στὴν παγκόσμια σύρραξη.

            Οἱ Ἐπίστρατοι, Κυρίες καὶ Κύριοι, ὀργανώθηκαν, ὅπως εἴπαμε, ἀπὸ τὸν Μεταξᾶ. Καὶ ἐπειδὴ σὲ πολὺ κόσμο φαίνεται τελείως παράλογο -ἐνῶ, στὴν οὐσία, εἶναι ἀπολύτως φυσικὸ- νὰ παλεύει κάποιος γιὰ τὴν Ἐλευθερία μὲ αὐταρχικὴ ἰδεολογικὴ πανοπλία, θὰ μοῦ ἐπιτρέψετε νὰ σᾶς διαβάσω ἐδῶ ἕνα βραχὺ κομμάτι ἀπὸ τὶς σκέψεις τοῦ Ἰωάννη Μεταξᾶ σχετικῶς μὲ τὸ βαθύτερο νόημα τῆς κοινοβουλευτικῆς δημοκρατίας:

: Ἂν  ἐξετάσουμε καλὰ καλὰ τί θὰ πῆ Δημοκρατία στὴν Ἀμερική, τὴν Ἀγγλία καὶ τὴ Γαλλία, βρίσκουμε ὅτι πρόκειται περὶ τοῦ Φιλελευθερισμοῦ, δηλ. τοῦ κοινοβουλευτικοῦ λιμπεραλισμοῦ. Αὐτὴ λοιπὸν ἡ φιλελεύθερη, ἡ κοινοβουλευτικὴ  Δημοκρατία -ἡ Democracy-  εἶναι τὸ παιδὶ τοῦ Καπιταλισμοῦ. Εἶναι τὸ ὄργανο μὲ τὸ ὁποῖο ὁ Καπιταλισμὸς κυριαρχεῖ ἐπάνω στὴ λαϊκὴ μᾶζα. Εἶναι τὸ ὄργανο μὲ τὸ ὁποῖο κατορθώνει ὁ Καπιταλισμὸς νὰ παριστάνη τὴ θέλησί του ὡς τὴ λαϊκὴ θέλησι. Καὶ συνεχίζει ὁ Μεταξᾶς: Αὐτὸ τὸ εἶδος τῆς Δημοκρατίας χρειάζεται ἐκλογὲς καθολικῆς μυστικῆς ψηφοφορίας, ἄρα ὠργανωμένα κόμματα καὶ συνεπῶςπάρα πολλὰ χρήματα. Χρειάζεται  ἐφημερίδες,  δηλαδὴ καὶ πάλι πάρα πολλὰ χρήματα. Χρειάζεται ἐκλογικὴ ὀργάνωσι καὶ ἐκλογικοὺς ἀγῶνες, ἄρα καὶ πάλι πάρα πολλὰ χρήματα. Καὶ τόσα ἄλλα ποὺ ἀπαιτοῦν λεφτά. Ἑπομένως μόνον οἱ πλουτοκράτες ἢ τὰ ὄργανά τους μποροῦν νὰ κάνουν τέτοιους ἀγῶνες. Ἄνθρωποι ἢ καὶ ὁμάδες ἀνθρώπων χωρὶς χρήματα, ὅσο μεγάλα καὶ ἂν εἶναι τὰ ἰδανικὰ ποὺ ὑπερασπίζονται, εἶναι προωρισμένοι νὰ χάσουν. Ὅταν μάλιστα ἔχη κανεὶς τὶς ἐφημερίδες, τότε διαμορφώνει καὶ τὴν Κοινὴ Γνώμη ἀκριβῶς ὅπως αὐτὸς  θέλει. Καὶ ἂν ἀκόμη ὑπερασπίζεται πράγματα ποὺ γυμνὰ θὰ τὰ ἀπεστρέφετο ὁ λαός, τὰ σκεπάζει μὲ τέτοια δημοσιογραφικὰ ψεύδη, ὥστε νὰ τὰ καταπίνη ὁ λαός. Ἢ καὶ ἂν δὲν τὰ καταπίνη, βάζει τὶς ἐφημερίδες να γράφουν πὼς τὰ κατάπιε.  Καὶ τότε ὁ καθένας πιστεύει ὅτι ὅλοι οἱ ἄλλοι τὰ κατάπιαν. Καὶ ὑποτάσσεται καὶ αὐτός. Καὶ κατέληξε ὁ Μεταξᾶς: Λοιπὸν ἡ Δημοκρατία εἶναι τὸ μονογενὲς καὶ γνήσιον παιδὶ τοῦ Καπιταλισμοῦ καὶ τὸ ὄργανό του ποὺ ἐπιβάλλει τὴ θέλησί του κάνοντάς τηνε νὰ φαίνεται ὡς ἡ λαϊκὴ θέλησι.

Λές, μὲ λίγα λόγια, καὶ ὁ Μεταξᾶς ζοῦσε  σήμερα, στὴν ἐποχὴ τοῦ Δ. Ν. Τ. Καὶ ἐπειδὴ μιλᾶμε γιὰ Δ. Ν. Τ., θὰ κάνω μιὰ παρέκβαση καὶ θὰ σᾶς ζητήσω νὰ συγκρίνετε αὐτὲς τὶς ἰδέες τοῦ Μεταξᾶ, δηλαδὴ τῆς Δεξιᾶς, μὲ τὶς ἀνάλογες ἀπόψεις τοῦ Λένιν, δηλαδὴ μαρξιστικῆς ἀριστερᾶς.

Λοιπόν, Κυρίες καὶ Κύριοι, τὸ πρόγραμμα τοῦ  Λένιν καί, γενικῶς τῶν Μπολσεβίκων βέβαια σήμαινε: α) ἐκμηδένιση τῶν μεσαίων κοινωνικῶν στρωμάτων· β) ἐπιβολή, στὴν κοινωνία,  τῆς οἰκονομίας τῆς ἀγορᾶς καὶ γ)  ἡ μαζικὴ παραχώρηση σὲ ὅλους πολιτικῶν δικαιωμάτων.  Αὐτὰ μποροῦσαν νὰ ἐπιτευχθοῦν μόνο μέσω τῆς ἐγκαθίδρυσης δικτατορικοῦ καθεστῶτος ποὺ -ἀνενδοίαστα- θὰ ἐξαπέλυε μαζικὴ τρομοκρατία. Ὅ,τι δηλαδὴ γίνεται ἀκριβῶς σήμερα στὴ δική μας χώρα, τὴν Ἑλλάδα. Καὶ γιὰ νὰ γίνω ἀκόμα πιὸ πειστικὸς σᾶς διαβάζω ἐδῶ τὴν ἄποψη τοῦ Λένιν γιὰ τὰ μεγάλα τραπεζικὰ συγκροτήματα: «...Χωρὶς τὶς μεγάλες τράπεζες ὁ σοσιαλισμὸς θὰ ἦταν ἀνέφικτος. Οἱ μεγάλες τράπεζες [πράγματι] ἀποτελοῦν τὴν ‘κρατικὴ μηχανὴ’ ποὺ ἐμεῖς χρειαζόμαστε γιὰ νὰ πραγματώσουμε τὸν σοσιαλισμὸ καὶ ποὺ ὁ καπιταλισμὸς μᾶς τὴ δίνει ἕτοιμη». Ἐὰν τώρα συνεχίζουν νὰ ὑπάρχουνε ἄνθρωποι ποὺ πιστεύουνε πὼς ὁ Μαρξισμὸς/Κομμουνισμὸς κ.λπ. εἶναι ἐχθροὶ τοῦ Καπιταλισμοῦ, ἐγὼ τί ἄλλο νὰ πῶ;

Νά γιατί ὁ Λένιν, γενικῶς οἱ Μπολσεβίκοι καὶ γενικότερα οἱ σοσιαλιστὲς/δημοκράτες κ.λπ., κ.λπ. –σὲ σταθερὴ ἀντίθεση μὲ τὴν πραγματικὴ Δεξιὰ- πάντοτε ἔχουν χρήματα.

*  *  *

Ἄς ξαναγυρίσουμε ὅμως στοὺς Συλλόγους τῶν Ἐπιστράτων, πού, γιὰ πρώτη φορά, ὀργανώθηκαν τὸ 1916. Συνοπτικὴ ἀποτίμηση τῆς  δράσης τους, ποὺ ἔγινε ἀπὸ ἐχθρό τους, παραμένει, χάρη στὴ βραχυλογία της, ἰδιαιτέρως εὔγλωττη: ... Εἶναι ἀκριβὲς νὰ ἀναφερθῇ ὅτι οἱ σύλλογοι τῶν ἐπιστράτων ἐξήσκησαν κολοσσιαίαν ἐπιρροὴν ἐπὶ τῆς ἐν γένει πολιτικῆς τοῦ τόπου μας. Ἀποτελοῦν ὄχι πλέον ὀλιγαρχικὴν ἀλλ’ εὐρυτέραν λαϊκὴν ἀπάντησιν εἰς τὴν πολιτικὴν τοῦ Βενιζέλου καὶ τῶν ὀπαδῶν του...

            Ἀκριβῶς ἔτσι εἶναι. Καὶ ἐδῶ θὰ σᾶς διαβάσω κομμάτι ἀπὸ τὶς ἀναμνήσεις Γάλλου διπλωμάτη ποὺ ὑπηρέτησε στὴν Ἀθήνα κατὰ τὴ δεκαετία τοῦ 1930: «Ἡ ἀθηναϊκὴ κοινωνία χωρίζεται σὲ βενιζελικοὺς καὶ ἀντιβενιζελικούς· καὶ εἶναι εὔκολο νὰ τοὺς ξεχωρίσει κανείς: Οἱ βενιζελικοὶ εἶναι κομψὰ ντυμένοι, ἐπειδὴ εἶναι πλούσιοι· οἱ βασιλόφρονες κακοντυμένοι, γιατὶ εἶναι φτωχοί». Καὶ εἶναι λάθος νὰ πιστέψει κανεὶς πὼς ὅ,τι ἐξακολουθοῦσε νὰ γίνεται στὴ δεκαετία τοῦ 1930 δὲν γινότανε ἤδη κατὰ τὸ δεύτερο μισὸ τῆς δεκατίας τοῦ 1910. Οἰκογένειες καὶ Πελοποννησίων ἀκόμα χωρίζονταν πολιτικῶς μὲ βάση τὴν οἰκονομική τους ἐπιφάνεια: οἱ εὔποροι τάσσονταν μὲ τὸν Βενιζέλο, ἐνῶ οἱ περιορισμένων οἰκονομικῶν δυνατοτήτων μὲ τὸν βασιλιά. Χαρακτηριστικὴ περίπτωση ἦταν ὁ πατέρας τῆς μητέρας μου,  Ἀγγελῆς Χριστόπουλος, καὶ ὁ ἀδελφός του, Ἠλίας, ποὺ κατάγονταν  ἀπὸ τὴν Ἀρκαδία καὶ ζούσανε  στὸν Πειραιά. Ὁ Ἠλίας, πλούσιος ἔμπορος ὑφασμάτων, ἤτανε  φιλελεύθερος· ὁ δεύτερος, μπακάλης, ὀπαδὸς τοῦ βασιλιᾶ Κωνσταντίνου.

            Μὲ λίγα λόγια, ἡ πραγματικότητα σαφῶς διαψεύδει, ἀφενός, αὐτὰ ποὺ ὑποστηρίζουνε οἱ φιλελεύθεροι, νεοφιλελεύθεροι – καὶ Μαρξιστὲς μαζί, ἐνῶ πλήρως ἐπαληθεύει τὸν Μεταξᾶ. Οἱ καπιταλιστὲς/πλουτοκράτες ἤτανε μὲ τὸν Βενιζέλο καὶ οἱ μικρομεσαῖοι - ὅπως θὰ λέγαμε σήμερα- μὲ τὸν βασιλιὰ καὶ τὸν Μεταξᾶ.

            Ἄς ξαναγυρίσουμε ὅμως στὴ ροὴ τῶν ἱστορικῶν γεγονότων.

Περὶ τὰ τέλη τοῦ 1916, οἱ Γάλλοι, ποὺ ὑποστηρίζονταν ἀπὸ τοὺς Ἄγγλους καὶ μὲ τὸ στανιὸ ἐπιδίωκαν νὰ βάλουνε τὴν Ἑλλάδα στὸν Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο, ἁρπάξανε τριάντα ἑλληνικὰ πολεμικὰ σκάφη – καὶ οὐσιαστικῶς τὰ κατέστρεψαν. Οἱ Ἐπίστρατοι δὲν μπόρεσαν νὰ καταλάβουνε τὸ γιατί ὁ βασιλιὰς δὲν ἀντέδρασε– καὶ ἀλλάξανε ὡς ἑξῆς τὸ περίφημο τραγούδι τους, Τοῦ Ἀετοῦ ὁ γυιός:Ἀντὶ νὰ λένε Ὁ βασιλιάς μας πάλι θὰ πάρη τὸ σπαθὶ/νὰ σφάξη Ἀγγλογάλλους καὶ βενιζελικοὺς μαζί, τώρα τραγουδοῦσαν: Τοῦ ναύτη τὰ κανόνια δὲν παίρνουνε φωτιά, γιατὶ ὁ Κωνσταντῖνος κρατάει τὰ κλειδιά. Εἴχανε πάρει ὅμως τὴν ἀπόφαση μόνοι τους νὰ πολεμήσουνε. Ἔτσι, ὅταν ὅμως στρατιωτικὲς δυνάμεις τῶν Ἀγγλογάλλων ἀποπειράθηκαν, στὶς 18 καὶ 19  Νοεμβρίου 1916, νὰ καταλάβουνε τὴν Ἀθήνα, οἱ Ἐπίστρατοι ξεσηκώθηκαν καὶ πετάξανε τοὺς Συμμάχους στὴ θάλασσα. Ἦταν τὰ περίφημα Νοεμβριανά, ἡ μοναδικὴ περίπτωση στὴ Σύγχρονη Ἱστορία τοῦ τόπου μας ποὺ ὁ Λαός, συσπειρωμένος γύρω ἀπὸ τὴ φυσική του ἡγεσία, κατόρθωσε νὰ ἀποτινάξει τὴν ξενικὴ ἐπιβολή. Ὀρθῶς, κατὰ συνέπεια, τὸ γεγονὸς γενικῶς χαιρετίστηκε  ὡς νίκη τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ καὶ Λαοῦ σὲ βάρος τῶν «Μεγάλων Δυνάμεων». Τώρα, ὅμως, ὁ Βασιλιὰς Κωνσταντῖνος ἔπρεπε νὰ διαβεῖ τὸν Ρουβίκωνα, διότι ἤτανε πιὰ σαφὲς ὅτι οἱ Ἀγγλογάλλοι θὰ ἄρχιζαν τρίτο γύρο ἐναντίον του – μὲ σκοπὸ τὴν ἐκθρόνισή του.

*  *  *

Τὴν ἄνοιξη τοῦ 1917 λοιπόν, ἁρπάζοντας οἱ δημοκρατικὲς Δυνάμεις τὴν εὐκαιρία ποὺ τοὺς ἔδινε ἡ ἀνατροπὴ τοῦ Τσάρου στὴ Ρωσία ἐπανῆλθαν ἐπὶ τοῦ ζητήματος καὶ ζητήσανε καὶ πάλι ἀπὸ τὸν Κωνσταντῖνο νὰ φύγει ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα. Ὁ βασιλιὰς ζήτησε τὴ συμβουλὴ τοῦ Μεταξᾶ. Καὶ ὁ Μεταξᾶς τοῦ πρότεινε νὰ κάνει ὅτι ἐπέβαλε ἡ λογική: Νὰ ἀποσυρθεῖ, δηλαδή, στὴν Πελοπόννησο καὶ ἐκεῖ, ἐν μέσῳ τοῦ στρατοῦ του καὶ λαοῦ ἀπολύτως πιστοῦ ἀποτελεσματικῶς νὰ ἀντισταθεῖ στὶς πιέσεις  τῶν Ἀγγλογάλλων.

Ὁ Κωνσταντῖνος, γιὰ λόγους δυναστικούς (ἤθελε νὰ σώσει τὸν θρόνο του γιὰ τὰ παιδιά του) δὲν τὸν ἄκουσε. Ἔφυγε, λοιπόν, ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα τὸν Ἰούνιο τοῦ 1917, παρὰ τὴ θλίψη ποὺ ἡ ἀναχώρησή του προκάλεσε στὸν Ἑλληνικὸ Λαό, καὶ πῆγε στὴν Ἑλβετία, ὅπου παρέμεινε μέχρι τὰ  τὰ τέλη τοῦ 1920. Στὸ μεταξύ, εἶχε ἤδη  ὁρκιστεῖ βασιλιὰς ὁ γυιός του Ἀλέξανδρος, ἐνῶ παράλληλα ὁ Γάλλος στρατηγὸς  Regnault εἶχε ἐγκατασταθεῖ  στὸ Δημαρχεῖο τοῦ Πειραιᾶ.

Γιατί στὸν Πειραιᾶ; Διότι ἐκεῖ ἦτανε, γιὰ τοὺς Ἀγγλογάλλους, τὸ μεγάλο πρόβλημα : Ὁ Πειραιάς ἤτανε τότε ἡ μεγάλη βιομηχανικὴ πόλη τῆς χώρας μας καὶ οἱ Ἕλληνες ἐργάτες  ζοῦσαν κυρίως  στὸν Πειραιᾶ. Ξέρουμε σήμερα ὅτι ἐκεῖ, κατὰ τὰ ἔτη 1916-1917 ἤτανε  10.500 ἐργάτες ἕτοιμοι νὰ πολεμήσουνε γιὰ τὸν Βασιλιὰ Κωνσταντῖνο. Εἶχαν ὀργανωθεῖ  ἀπὸ τὸν Ἰ. Μεταξᾶ καὶ ἤτανε στελεχωμένοι μὲ ἀξιωματικοὺς καὶ ὑπαξιωματικοὺς τοῦ τακτικοῦ Στρατοῦ. Ὁ  Regnault ἀπαγόρευσε γιὰ μικρὸ χρονικὸ διάστημα τὴ μετάβαση στρατιωτικῶν ἀπὸ τὴν Ἀθήνα στὸν Πειραιά,  ἀπομόνωσε τοὺς ἐργάτες καί, ἀκόμα, διακήρυξε πώς, ἔστω καὶ μιὰ σταγόνα γαλλικοῦ αἵματος ἐὰν χυνόταν, τὰ σὲ βάρος τοῦ πληθυσμοῦ τοῦ Πειραιᾶ ἀντίποινα θὰ ἤτανε «τρομερά». Ἔτσι, ὁ Πειραιὰς ἀρχικὰ καὶ ἀμέσως μετὰ ἡ Ἀθήνα ὑπέκυψαν· ὁ Λαὸς δὲν ἔμελλε νὰ ξανασηκώσει κεφάλι παρὰ κατὰ τὶς  ἐκλογὲς τῆς 1^ης Νοεμβρίου 1920.

Τώρα θὰ μοῦ ἐπιτρέψετε ἀκόμη μία παρέκβαση. Στὴν Ἑλλάδα, ὅπως γνωρίζετε, κυριαρχεῖ ὁ Μαρξισμός. Καὶ αὐτὸ ὄχι μόνο τώρα ἀλλὰ ἐδῶ καὶ πάρα πολλὲς δεκαετίες -  ἀκόμα καὶ στὰ χρόνια 1967-1974, ὁπότε ὑπῆρχε τὸ στρατιωτικὸ καθεστώς. Τί λένε τώρα οἱ -ἐξυπακούεται πάμπλουτοι, μὲ λεφτὰ στὴν Ἑλβετία κ.λπ. – Μαρξιστές; Λένε ὅτι, ἀφοῦ οἱ Ἐπίστρατοι καὶ ὁ Μεταξᾶς εἶχαν τοὺς ἐργάτες μαζί τους ἤτανε βέβαια τὸ κίνημα τῶν Ἐπιστράτων Φασισμὸς ἀλλὰ Φασισμὸς ἀνολοκλήρωτος, ἀτελής. Διότι –θαυμάστε συλλογισμό, ὁ ὁποῖος διατυπώνεται μάλιστα ἀπὸ ἕδρες τοῦ πανεπιστημίου Ἀθηνῶν- τί σόι Φασισμὸς εἶναι αὐτὸς ποὺ δὲν χτυπάει τοὺς ἐργάτες;

 Ἔτσι βρίσκομαι καὶ ἐγὼ στὴν ἀνάγκη νὰ σᾶς πῶ δυὸ κουβέντες ἐδῶ γιὰ τὸ μεγάλο θέμα τοῦ Φασισμοῦ. Ὁ Μεταξᾶς, Κυρίες καὶ Κύριοι, θεωρήθηκε  φασιστὴς καὶ φασιστὲς ὀρθῶς θεωρήθηκαν φασιστὲς οἱ Ἐπίστρατοι τῶν ἐτῶν 1916-1917. Καὶ μάλιστα, ὄχι μόνον ἤτανε φασιστὲς ἀλλὰ ὑπῆρξαν καὶ ἰδεώδης μορφὴ τοῦ Φασισμοῦ. Φασισμός, πράγματι, ὅπως δείχνει καὶ ἡ ἴδια ἡ λέξη, ποὺ ἐτυμολογικῶς συγγενεύει μὲ τὴ λέξη φασκιά, τὴν ὁποία σίγουρα θυμοῦνται οἱ πιὸ παλιοί (νὰ φασκιώσουμε τὸ μωρό, γιὰ νὰ δέση τὸ κορμάκι του) σημαίνει πολιτικὸ σύστημα ποὺ βασίζεται στὴν κοινωνικὴ ἀλληλεγγύη, στὴν κοινωνικὴ συνοχή.

Αὐτὴν τὴν κοινωνικὴ συνοχή, ἀκριβῶς, ἐπιζητοῦσαν τότε ὁ Μεταξᾶς καὶ οἱ Ἐπίστρατοι. Σὲ ἀντίθεση μὲ τοὺς βαθύπλουτους κομπραδόρους καὶ χρυσοκάνθαρους τοῦ ἐξωτερικοῦ, ὅπως π.χ. ὁ περιβόητος Ἐμμανουὴλ Μπενάκης, ποὺ θυμόντουσαν τὴν Ἑλλάδα, μόνο ὅταν τρώγανε ἐλιὲς, σταφίδες καὶ μαστίχα Χίου, καὶ οἱ ὁποῖοι ἐμμανῶς ὑποστήριζαν τὸν Βενιζέλο, οἱ Ἐπίστρατοι ἦταν γέννημα-θρέμμα τῆς Ἑλληνικῆς Γῆς. Αὐτὴν τὴ γῆ, μάλιστα, συνέχιζαν νὰ ποτίζουν μὲ τὸν ἱδρώτα τους, νὰ καλλιεργοῦν μὲ τὰ χέρια τους καὶ νὰ ὑπερασπίζονται δίνοντας καὶ τὸ αἷμα τους ἀκόμα. Κανένα δὲν ἐπιβουλεύονταν, ἀπολύτως κανένα δὲν ἀπειλούσανε. Ἕνα καὶ μόνο ζητούσανε - ὅ,τι ζήτησαν καὶ οἱ παποῦδες μας ποὺ κάνανε τὴν Ἐπανάσταση τοῦ ’21: Ἐλευθερία γιὰ τὴν Πατρίδα τους καὶ τὴν Οἰκογένειά τους. Γιὰ αὐτὸ καὶ συσπειρώθηκαν γύρω ἀπὸ τὸν βασιλιὰ Κωνσταντῖνο, τὸν Κουμπάρο τους, ὅπως προσφυῶς τὸν ἀποκαλοῦσαν, γιατὶ ἦταν βασιλιὰς λαϊκός, ζυμωμένος μὲ τὸν Στρατό του καὶ ἀναπόσπαστα συνδεδεμένος μὲ αὐτὴν ἐδῶ τὴ γῆ. Ἐὰν λοιπὸν δεχτεῖ κανεὶς τὸν συλλογισμὸ αὐτῶν τῶν βαθύπλουτων μαρξιστῶν, τότε ναί, οἱ Ἐπίστρατοι τοῦ Μεταξᾶ ὑπήρξανε Φασισμὸς - ἀλλὰ Φασισμὸς ὄχι ἀτελὴς μὰ τέλειος, ἰδανικὸς – τέτοιος ποὺ ποτὲ πιὰ δὲν ξαναφάνηκε στὴν Εὐρώπη. 

* * *

Εἶναι ἀδύνατον νὰ φαντασθῇς πόσον ὁ κόσμος εἶναι τσακισμένος ἐδῶ. Παρ’ὅλον τὸν ἐνθουσιασμόν, τὰ πρόσωπα εἶναι ὠχρά, φοβισμένα, ἀνήσυχα. Τὸ τί ὑπέφεραν οἱ ἄνθρωποι εἶναι ἀνεκδιήγητον... Αὐτὰ ἔγραφε ὁ Μεταξᾶς στὴ γυναίκα του στὶς 11 Νοεμβρίου 1920, λίγο μετά, δηλαδή, τὴν ἐπιστροφή του ἀπὸ τὴν ἐξορία. Τὰ ὑπόλοιπα εἶναι λίγο-πολὺ γνωστά· ἐκεῖνο  ὅμως πού, γενικῶς, παραμένει ἄγνωστο εἶναι ὅτι ὁ Ἑλληνικὸς Λαὸς παρέμεινε συσπειρωμένος γύρω ἀπὸ τὸν Βασιλιὰ Κωνσταντῖνο  ἀκόμη καὶ μετὰ τὴ Μικρασιατικὴ Καταστροφή. Νά γιατί – προκειμένου νὰ διασφαλισθοῦν τόσο ἡ ἐπιβίωση τοῦ βενιζελικοῦ κόσμου ὅσο καὶ τὰ βρεταννικὰ συμφέροντα- τουφεκίστηκαν οἱ Ἕξι τὸ 1922. Τὸν Μεταξᾶ δὲν μπόρεσαν νὰ τὸν θανατώσουνε τότε, διότι, ἰδιοφυὴς ὅπως πάντα, δὲν εἶχε θελήσει νὰ πάρει μέρος στὴ μικρασιατικὴ ἐκστρατεία. Εἶχε, πράγματι, ὀρθῶς θέσει σαφέστατους  ὅρους, ποὺ δυστυχῶς ὁ Γούναρης δὲν δέχτηκε καὶ ὁ βασιλιὰς ἦταν πιὰ  πολὺ ἐξασθενημένος γιὰ νὰ ἐπιβάλει.

* * *

Κυρίες καὶ Κύριοι, ἤδη καταλύω τὸν λόγον. Ἡ βαθύτερη οὐσία τῆς πολιτικῆς εἶναι ἡ ἐκπαίδευση καί, μέσω αὐτῆς, ἡ ἀνύψωση τοῦ Λαοῦ. Μέσω τῆς πολιτικῆς, πράγματι, οἱ ἄνθρωποι μποροῦν νὰ γίνουν ἀπὸ ἄνθρωποι ὄντως ἄνθρωποι. Ἄρα σκοπὸς ἀπώτατος τῆς πολιτικῆς εἶναι ἡ ἀλήθεια: Γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς, λέει τὸ Κατὰ Ἰωάννην εὐαγγέλιο – καὶ αὐτὸ εἶναι ἐκεῖνο ποὺ πρέπει ὁ Λαός μας νὰ ζητήσει ἀπὸ τὴν πολιτική του ἡγεσία καὶ, ἐννοεῖται, ἡ πολιτικὴ ἡγεσία νὰ πεῖ στὸν Λαό μας.

Αὐτὸ θὰ προσπαθήσω τώρα νὰ κάνω κι ἐγὼ - ὄχι σὰν πολιτικὸς ποὺ δὲν εἶμαι ἀλλὰ σὰν παλιὸς δάσκαλος ποὺ βεβαίως εἶμαι. Λοιπόν, Κυρίες καὶ Κύριοι, πράγματι ἡ κοινοβουλευτικὴ δημοκρατία γεννήθηκε στὴν ἀρχαία Ἀθήνα – καὶ τελικῶς κατέστρεψε τὴν Ἑλλάδα. Ἡ πραγματικὴ Δημοκρατία ὅμως γεννήθηκε στὶς ἀρχὲς τοῦ 20οῦ αἰώνα στὸν Πειραιὰ καὶ τὴν Ἀθήνα μας καὶ προσπάθησε νὰ σώσει τὴν Ἑλλάδα ἀπὸ τὰ μεγάλα κακά, ποὺ ὁ Λαός μας, μέσα στὴν κατὰ τὶς κρίσιμες ὧρες σοφία του, σαφῶς διαισθάνεται. Οἱ ἄνθρωποι αὐτοί, οἱ παποῦδες μας, οἱ ὀπαδοὶ τοῦ Μεταξᾶ, οἱ Ἐπίστρατοι μᾶς προσφέρουνε τὴ λύση καὶ στὶς τωρινὲς συμφορές μας. Τὸ παράδειγμά τους μπορεῖ νὰ μᾶς σώσει... ἀρκεῖ νὰ σκύψουμε καὶ νὰ ἀκούσουμε τὸ μήνυμα τῶν περασμένων Γενεῶν.

Κυρίες καὶ Κύριοι, σᾶς εὐχαριστῶ ποὺ μὲ ἀκούσατε.