ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΟΥ Σ.ΧΑΤΖΑΡΑ

(ΕΣΗΕΑ, Παρασκευή, 11 Νοεμβρίου 2011.)

 
Δημήτρη Μιχαλόπουλου

Κυρίες καὶ Κύριοι,

Ἀγαπητὲ Σπύρο,

            Ἡ ζωή μας εἶναι γεμάτη ἐκπλήξεις· αὐτὸ σημαίνει ὅτι εἶναι ἐλάχιστα αὐτὰ γιὰ τὰ ὁποῖα μποροῦμε νὰ εἴμαστε βέβαιοι.  Κάτι λοιπὸν γιὰ τὸ ὁποῖο ἐγὼ εἶμαι πιὰ βέβαιος εἶναι πὼς ὁ Θεὸς ἔχει χιοῦμορ· καὶ σπεύδω νὰ σᾶς τὸ ἀποδείξω.

            Α) Ἐὰν κάποιος, στὴ δεκαετία τοῦ 1980, μοῦ προέλεγε ὅτι σήμερα, τὸ ἔτος 2011,  θὰ ἤμουνα ὄχι ἁπλῶς συμμαχητὴς τοῦ Σπύρου Χατζάρα ἀλλὰ φίλος καὶ περίπου συνοδοιπόρος του, θὰ τὸν θεωροῦσα τρελλό. Καὶ ὅμως... νά ποὺ βρίσκομαι ἐδῶ, γιὰ νὰ συμβάλω στὴν παρουσίαση αὐτοῦ τοῦ πολὺ σημαντικοῦ βιβλίου.

            Β) Ὅπως συνήθως γίνεται, τὸ βιβλίο ποὺ ἀπόψε σᾶς παρουσιάζουμε ἔπρεπε νὰ εἶχε γραφῆ ἀπὸ ἐπαγγελματία ἱστορικό. Καὶ ὅμως γράφτηκε ἀπὸ δημοσιογράφο, ὁ ὁποῖος, κατὰ τὴν προσφυᾶ του διατύπωση, ἔκανε ἁπλῶς ρεπορτὰζ στὴν Ἱστορία. Σᾶς θυμίζω ἐδῶ -χωρὶς καμία διάθεση νὰ ἐπαινέσω πέρα ἀπὸ τὰ ὅρια ποὺ θέτει ἡ λογική, ὅτι τὴν Τροία καὶ τὶς Μυκῆνες τὶς βρῆκε ἕνας ἔμπορος, τὴ Δωδώνη ἕνας πατριώτης καὶ τὰ βακτήρια τὰ ἀνακάλυψε ἕνας θυρωρός. Πράγματι, αὐτὸ σημαίνει ἐρασιτέχνης: ἄνθρωπος ὁ ὁποῖος κινεῖται ὄχι γιὰ λόγους βιοπορισμοῦ μὰ ἀπὸ ἀγάπη καὶ μόνο γιὰ τὸ ἀντικείμενό του. Νά γιατί λοιπὸν τὰ μεγάλα βήματα ὅσον ἀφορᾶ τὶς γνώσεις μας κατὰ κανόνα γίνονται ἀπὸ ἐρασιτέχνες καὶ πολὺ σπάνια ἀπὸ εἰδικούς.

            Γ) Τὸ τρίτο καὶ περισσότερο εἰρωνικό, Κυρίες καὶ Κύριοι, εἶναι τὸ ὅτι ἡ βαρύτερη, συστηματικότερη, ἐξαιρετικὰ ἀναλυτικὴ καὶ προσεγμένη τεκμηρίωση ὅσων περιέχονται στὸ βιβλίο τοῦ Σπύρου Χατζάρα μᾶς τὴ δίνει ὁ Κίσσινγκερ. Ναί, ναί, ὁ γνωστός μας Κίσσινγκερ, ἡ διδακτορικὴ διατριβὴ τοῦ ὁποίου ἀφορᾶ στὴ διαμάχη τοῦ Μέττερνιχ (τὸν ὁποῖο ὁ Κίσσινγκερ θεωρεῖ πρότυπό του) καὶ τοῦ Καποδίστρια. Δύο καὶ μόνο τύποι ἀνθρώπων ὑπάρχουνε στὸν κόσμο μας, μᾶς τονίζει ὁ Κίσσινγκερ: Τύποι Μέττερνιχ καὶ τύποι  Καποδίστρια. Οἱ τύποιΜέττερνιχ/Κίσσινγκερ ἐνδιαφέρονται μόνο γιὰ τὸ στιγμιαῖο συμφέρον τὸ δικό τους καὶ τῶν ἀνθρώπων τους· οἱ τύποι Καποδίστρια προσπαθοῦν νὰ στρέψουν πρὸς τὸ καλλίτερο καὶ ὡραιότερο τὴν πορεία ὁλόκληρου τοῦ κόσμου μας. Εἶναι ἡ ἀέναη πάλη τοῦ κακοῦ ἐνάντια στὸ Καλό...

            ... Ἕνα δραματικὸ στιγμιότυπο τῆς ὁποίας ἐναργῶς μᾶς περιγράφει ὁ Σπύρος Χατζάρας στὸ δίτομο ἔργο του.

            Δὲν θέλω νὰ σᾶς κουράζω· ἔτσι, θὰ σᾶς πῶ μὲ λίγα λόγια τί μᾶς προσφέρει αὐτὸς ὁ λαμπρὸς ἐρασιτέχνης ἱστορικός. Τί μᾶς μαθαίνει, μὲ λίγα λόγια. Αὐτὰ εἶναι τὰ ἑξῆς:

            Α) Ἡ ἐλευθερία τῆς Ἑλλάδας ὀφείλεται στὸν Ἰωάννη Καποδίστρια. Αὐτὸ -σᾶς τὸ ξαναλέω- μόνο ὁ Κίσσινγκερ τὸ ἔχει πεῖ μέχρι τώρα, ὁ ὁποῖος μάλιστα χαρακτήρισε ἐκεῖνο τὸν μεγάλο ἄνθρωπο Πανέλληνα. Ὁ Καποδίστριας ὑπῆρξε, πράγματι, ὁ ἀρχηγὸς τῆς Ἐπανάστασης· αὐτὸ ἐμμέσως πλὴν σαφῶς μᾶς τὸ λέει ὁ ἴδιος ὁ Κολοκοτρώνης.

            Β) Ἡ ἱστορία τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας εἶναι ἐν πλείστοις φτιαχτὴ καὶ γράφηκε εἴτε γιὰ νὰ συγκαλυφθοῦν τὰ πραγματικὰ γεγονότα ἢ γιὰ νὰ ἐξυπηρετηθοῦν συμφέροντα.

            Γ) Τὸ πρῶτο ἀνεξάρτητο Ἑλληνικὸ Κράτος ἦταν ἐκεῖνο τῶν Ἰονίων Νήσων κατὰ τὴ διάρκεια τῆς περιόδου 1800-1807. Αὐτὸ φαίνεται πὼς ὑπῆρξε τὸ πρότυπο γιὰ τὴ δημιουργία τῆς ἀνεξάρτητης Ἑλλάδας. Ὑπενθυμίζω ἐδῶ ὅτι καὶ μετὰ τὸ 1815, ὁπότε τὰ Ἑπτάνησα τὰ πήρανε οἱ Ἄγγλοι, θεωρητικῶς τὸ Ἰόνιο Κράτος ἦταν ἀνεξάρτητο, ἀλλὰ στὴν πραγματικότητα ἡ κυβέρνηση τοῦ Λονδίνου τὸ μετέτρεψε σὲ βρεταννικὸ προτεκτοράτο.

            Δ) Ἡ Ἐπανάσταση ἦταν νὰ ἀρχίσει πολὺ νωρίτερα ἀπὸ τὸ 1821, ἀλλὰ αὐτὸ δὲν ἔγινε, ἐπειδὴ δὲν τὸ ἐπέτρεπαν κυριολεκτικῶς οἱ διεθνεῖς συγκυρίες.

            Ε) Ἡ ἐπιδρομὴ τοῦ Ἰμπραὴμ στὴν Πελοπόννησο ὑπῆρξε ἐν πολλοῖς στημένη. Ἔτσι ἐξηγεῖται καὶ τὸ γιατί δὲν ἀντιμετωπίστηκε ἔγκαιρα, τὸ γιατί καταστράφηκαν τὰ λιόδεντρα τῆς νότιας Πελοποννήσου καὶ ὄχι οἱ σταφιδοκαλλιέργειες τῆς βόρειας καὶ -κυρίως- γιατί ἐγκαταλείφθηκε στὴν τύχη του τὸ Μεσολόγγι ἀπὸ τὴν τότε κυβέρνηση γενικῶς καὶ τὸν Μιαούλη ἰδιαιτέρως.

            Ϛ) Ὁ Καποδίστριας δὲν δολοφονήθηκε στὰ πλαίσια μανιάτικης βεντέτας ἀλλὰ ἐπειδὴ ἡ παρουσία του εἶχε κριθῆ ὁριστικὰ ἐπωφελὴς γιὰ τὴν Ἑλλάδα - ἄρα ἐπιβλαβὴς γιὰ τὰ συμφέροντα Φαναριωτῶν καὶ Ἰουδαίων.

            Παράλληλα, στὸ βιβλίο ποὺ τώρα παρουσιάζεται μπορεῖ κανεὶς νὰ βρῆ πληροφορίες σημασίας ὄχι στενῶς ἑλληνικῆς μὰ γενικώτερα παγκόσμιας, ὅπως π.χ. τὸν ρόλο τῶν Δεκεμβριστῶν τοῦ Νότου, γιὰ τοὺς ὁποίους ὁ Σπύρος Χατζάρας μᾶς λέει πὼς ἀπήγαγαν τὸν Τσάρο Ἀλέξανδρο Α΄, τὸν νικητὴ τοῦ Ναπολέοντα, καὶ ὑποστήριξαν τὸν διάδοχό του Νικόλαο Α΄. Εἶναι πολὺ ἐνδιαφέρον τὸ ἐρευνητικὸ μέτωπο ποὺ ἔτσι ἀνοίγεται – καὶ πιστεύω πώς, ἐὰν ὄχι ἐγώ, τοὐλάχιστον κάποιος ἀπὸ τοὺς νεώτερους θὰ θελήση νὰ διευρύνει τὴν ἔρευνα στὰ θέματα αὐτά.

            Βέβαια, αὐτὸ ποὺ χαρακτηρίζει τὸ βιβλίο εἶναι λόγος προφορικὸς καὶ ὄχι γραπτός. Εἶναι λόγος χειμαρρώδης, ποὺ συχνά, λόγω τοῦ κατακλυσμοῦ τῶν λεπτομερειῶν στὸν ὁποῖο ὑποβάλλεται ὁ ἀναγνώστης, συχνὰ γίνεται δυσνόητος. Τίποτα ὅμως δὲν εἶναι τέλειο στὸν κόσμο ὅπου ζοῦμε... καὶ κυρίως τὰ βιβλία.

            Θὰ τελειώσω μὲ τὸ μεγάλο βῆμα ποὺ χάρη στὸ ἀνὰ χεῖρας βιβλίο γίνεται στὸ μεγάλο, ἀκαλλιέργητο ἀκόμα πεδίο τῆς ἑλληνικῆς ἱστοριογραφίας. Ὁ Σπύρος Χατζάρας εἶναι ὁ πρῶτος ποὺ καὶ μπόρεσε καὶ τόλμησε νὰ μιλήσει γιὰ τὴ σχέση τῶν Φαναριωτῶν ἀλλὰ καὶ τῶν Ὑδραίων μὲ τὰ μεγάλα οἰκονομικὰ συμφέροντα ποὺ ἐνορχήστρωνε ἡ ἀγγλικὴ «Ἑταιρεία τῆς Ἀνατολῆς» καὶ φυσικὰ ἐκπροσωποῦσαν Ἰουδαῖοι. Ἡ ἔκφραση: «Κουντουριώτης/Κοὲν» εἶναι ριζοσπαστικὴ καὶ εἶμαι βέβαιος ὅτι, ἀργὰ ἢγρήγορα, θὰ ἀλλάξη τὴν ἄποψη ποὺ ἐμεῖς, οἱ Ἕλληνες, ἔχουμε γιὰ τὴν ἴδια μας τὴν πατρίδα. Ἐπίσης μιλάει γιὰ τοὺς Φαναριῶτες: Τὰ ἔργα τους τὰ εἶχα δεῖ στὴ Ρουμανία, ὅπου μέσα σὲ σχετικῶς μικρὸ χρονικὸ διάστημα διέφθειραν καὶ κατέστρεψαν ἕνα ὁλόκληρο Λαό. Ἔβλεπα τί εἶχε γίνει, ἀλλὰ δὲν μποροῦσα νὰ καταλάβω τὸ γιατί. Ὁ Ἕλληνας κατὰ κανόνα εἶναι φορέας πολιτισμοῦ. Τί ἦταν αὐτοὶ οἱ Φαναριῶτες; Ποῦ ὀφείλεται αὐτὸς ὁ ὀλέθριος ρόλος ὁλόκληρης τῆς οἰκογένειας τῶν Μαυροκορδάτων/Μαυρογορδάτων ποὺ κατέστρεψαν τὴν Ἑλλάδα; Ὁ Σπύρος Χατζάρας μᾶς τὸ λέει ἀνοιχτά, ὠμά: Εἴχανε καὶ ἰουδαϊκὲς ρίζες· καὶ ἔτσι μπόρεσα κι ἐγὼ νὰ λύσω μιὰ προσωπική μου ἀπορία, γιατί δηλαδὴ ὁ τελευταῖος βλαστὸς μεγάλης φαναριώτικης οἰκογένειας ὑποστήριξε ἀφανῶς καὶ ἐμμέσως ἀλλὰ πολὺ ἀποτελεσματικῶς τὸν Λιάκο στὸ πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν - ἀποκλείοντας φυσικὰ ἐμένα.

            Κυρίες καὶ Κύριοι, ἕνας γνωστός μου, ποὺ δὲν θέλει νὰ ἀποκαλυφθῆ τὸ ὄνομά του, ἔχει κλείσει τὸ δρᾶμα τῆς Νεώτερης καὶ Σύγχρονης Ἑλλάδας σὲ δύο φράσεις: «Παντοῦ ὑπάρχει ψέμα. Πουθενὰ ὅμως τὸ ψέμα δὲν εἶναι τόσο μεγάλο, τόσο συμπαγές, τόσο κυρίαρχο ὅσο στὴ δική μας χώρα». Ἡ πρώτη ρωγμὴ σὲ αὐτὸν τὸν ὀγκόλιθο τοῦ ψέματος ἐπιτυγχάνεται –τὸ ξαναλέω αὐτὸ ἔστω καὶ ἐὰν δὲν ἀρέσει στὸν Σπύρο- ἀπὸ ἱστορικὸ ὄχι ἐπαγγελματία ἀλλὰ ἐρασιτέχνη.

            Κλείνοντας,  πάντως, τὸ βιβλίο τοῦ Σπύρου σκέφτομαι τὰ ἑξῆς: Ὁ Κολοκοτρώνης δὲν θέλησε νὰ ἐξουδετερώσει τοὺς Φαναριῶτες/Ὑδραίους/κοτζαμπάσηδες στὸ ὄνομα τῆς ἐθνικῆς ἑνότητας. Τὸ ἀποτέλεσμα ἦταν νὰ καταδικαστῆ αὐτὸς σὲ θάνατο καὶ νὰ σωθῆ κυριολεκτικῶς τὴν τελευταία στιγμή. Ὁ Καποδίστριας πάλι, γιὰ νὰ ἔχη τοὺς Πανέλληνες ἑνωμένους, στὴν πραγματικότητα δὲν κυνήγησε κανένα. Τὸ ἀποτέλεσμα; Τὸν κατηγόρησαν γιὰ δικτάτορα, κατέστρεψαν τὸν Στόλο τῆς νεόδμητης Ἑλληνικῆς Πολιτείας καὶ τελικῶς τὸν δολοφόνησαν. Ὁ Ὄθωνας, ποὺ εἶχε ἔλθει ἐδῶ ὡς ἐντολοδόχος τῶν Ἀγγλοϊουδαίων, τελικῶς ἀγάπησε τὴν Ἑλλάδα καὶ τοὺς Ἕλληνες. Τὸ ἀποτέλεσμα; Τὸν ἔρριξαν ἀκριβῶς οἱ σταφιδοπαραγωγοί. Δὲν μιλάω γιὰ τοὺς ἄλλους τὸν Μεταξᾶ π.χ., τὸν Κορυζῆ, τὸν Παπάγο, τὸν Γεώργιο Α΄,τὸν Γεώργιο Β΄, τὸν Ἐλευθέριο Βενιζέλο ἀκόμα... Τοὺς ἀφήνω κατὰ μέρος καὶ ἀναρωτιέμαι ὄχι, βέβαια, ποιὸς κυβερνάει αὐτὸν τὸν τόπο. Αὐτὸ τὸ ξέρουμε πιὰ ἀπ’ἔξω κι ἀνακατωτά. Ἀναρωτιέμαι, πράγματι, κάτι ἄλλο: Μήπως εἶχε ἄδικο καὶ ὁ Κολοκοτρώνης καὶ ὁ Καποδίστριας ποὺ ἐπιζητοῦσαν μία –καταστροφική, ὅπως τελικῶς ἀποδείχτηκε- ἐθνικὴ ἑνότητα; Ἡ -ὁποιαδήποτε- ἐθνικὴ ἑνότητα, Κυρίες καὶ Κύριοι, παντοῦ καὶ πάντοτε ἐξυπηρετεῖ αὐτοὺς ποὺ βρίσκονται στὴν ἐξουσία. Καὶ στὸ ὄνομα τῆς ἐθνικῆς ἑνότητας ὑποφέρουμε σήμερα τόσο πολύ.

            Αὐτὸ δὲν τὸ λέει ὁ Χατζάρας: Τὸ λέω ἐγώ, ἔχοντας διαβάσει τὸ βιβλίο τοῦ Χατζάρα – καὶ σᾶς ρωτάω: Εἶναι ποτὲ δυνατὸν νὰ λυτρωθῆ αὐτὸς ὁ τόπος ἀπὸ τὴν κατάρα ποὺ τὸν κατατρύχει, ἐὰν ἡ δική μας γενεά ἤ, ἔστω, ἡ ἑπόμενη δὲν κάνει τὰ βήματα ποὺ –μέσα στὴ μεγαλοψυχία τους- δὲν θέλησαν νὰ κάνουνε ὁ Κολοκοτρώνης κι ὁ Καποδίστριας;

            Ἐγώ, ἐδῶ καὶ τώρα, ἁπλῶς σᾶς ρωτάω. Καὶ μαζὶ μὲ τὸ ἐρώτημα αὐτὸ σᾶς εὐχαριστῶ ποὺ μὲ ἀκούσατε.