Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ ΣΤΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

Δεν υπάρχει, ίσως, άλλος θεσμός του μεσαιωνικού κόσμου, που να συκοφαντήθηκε τόσο πολύ, όσο η Ιερά Εξέταση. Οι Διαφωτιστές , οι προτεστάντες και οι Ιουδαίοι, κατάφεραν για ένα μεγάλο χρονικό  διάστημα να δυσφημίσουν με όλους τους τρόπους αυτό τον σημαντικό θεσμό. (Ακόμη και στις ημέρες μας, το Ηollywood παρήγαγε πολλές ταινίες που βάλουν κατά της Ιεράς Εξέτασης.) Όμως, όπως λέει και η παροιμία, το ψέμα έχει κοντά ποδάρια. Η σύγχρονη ιστορική έρευνα απέδειξε ότι πολλές από τις διηγήσεις που ήταν ευρέως διαδεδομένες για την δράση αυτού του θεσμού, αποτελούν απλώς ένα μύθο που δημιούργησε η νεωτερικότητα. Αποφασιστικές για αυτή την ιστορική αναθεώρηση, ήταν οι εργασίες των  ιστορικών: Henry A. Kamen, μέλους της Royal Historical Society, του Edward Peters, καθηγητή στο πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνιας, του Bartolomé Bennassar, καθηγητή στο πανεπιστήμιο της Τουλούζης, και πολλών άλλων. Στο σύντομο άρθρο που ακολουθεί, ο αναγνώστης θα έχει την ευκαιρία να κατανοήσει τα αίτια που προκάλεσαν την κατασυκοφάντηση της Ιεράς εξέτασης, αλλά να μάθει και κάποιες, άγνωστες στο ευρύ κοινό, πτυχές  της δραστηριότητας της.

Γράφει ο Ιωάννης Αυξεντίου

Η σφραγίδα της ισπανικής Ιεράς Εξέτασης

Το να υπερασπιστούμε και να δικαιολογήσουμε σήμερα, την Ιερά Εξέταση, αποτελεί το ακριβώς αντίθετο του «πολιτικά ορθού» (politically correct). Επειδή όμως o Θεόδοτος δεν έχει καμία απολύτως σχέση με την πολιτική ορθότητα, προχωρούμε ακάθεκτοι στην παρουσίαση της πραγματικής ιστορίας αυτού του μεσαιωνικού θεσμού. Ο μεγαλύτερος δυσφημιστής της Ιεράς Εξέτασης, ο Αμερικανός κουάκερος (ένα παρακλάδι του πουριτανισμού) ιστορικός Henry C. Lea, αναγκάστηκε να παραδεχτεί ότι: «Ο σκοπός της Ιεράς εξέτασης ταυτιζόταν με τον σκοπό του πολιτισμού». Πράγματι, ακόμη και οι πιο φανατικοί αντί-καθολικοί, ομολογούν ευτυχείς ότι, εάν οι Καθαροί δεν κατάφεραν να κάνουν την ανθρωπότητα να αυτοκτονήσει (ήταν ενάντια στην τεκνοποιία), εάν οι Αναβαπτιστές δεν κατέστρεψαν όλα τα έργα τέχνης, εάν η αίρεση των Dolciniani  δεν σκότωσε όλους τους αμαρτωλούς, εάν οι ‹‹Αδελφοί του Ελευθέρου Πνεύματος›› δεν απέκλεισαν από όλα τα δημόσια αξιώματα όσους δεν ήταν «πεφωτισμένοι» - όλα αυτά οφείλονται στην Ιερά Εξέταση. Σήμερα, κανείς δεν θα ήταν τόσο τρελός, ώστε να πιστεύει ότι ο Θεός δημιούργησε κάποιους, ακριβώς για να τους καταδικάσει αιώνια. Και όμως, αυτό ήταν, για αιώνες ολόκληρους, το προτεσταντικό δόγμα, εξαιτίας του οποίου ξέσπασαν πόλεμοι που αιματοκύλισαν την Ευρώπη. Έτσι, ακριβώς λόγω της ύπαρξης της Ιεράς Εξέτασης, η Ισπανία γλύτωσε τους θρησκευτικούς πολέμους. Να θυμηθούμε επίσης, ότι το φημισμένο πανεπιστήμιο της Salamanca (από τα αρχαιότερα και καλλίτερα στην Ευρώπη) θεμελιώθηκε από έναν Ιεροεξεταστή και ότι η συζήτηση για τα δικαιώματα των Ινδιάνων της Αμερικής (από εκείνη την συζήτηση θα γεννηθεί το σύγχρονο Διεθνές Δίκαιο) έγινε υπό την αιγίδα της Ισπανικής Ιεράς Εξέτασης. 

Έχει λοιπόν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, να δούμε πως εξελίχτηκαν τα πράγματα  στην Ισπανία. Είμαστε στο 1492 – και η  χώρα αυτή είχε μόλις ολοκληρώσει την εθνική της ενοποίηση μετά από οκτώ αιώνες κατάληψης μεγάλου τμήματός της από τους Μαυριτανούς (Moros.) Βρισκόταν λοιπόν με δύο ισχυρότατες εθνικές μειονότητες στο εσωτερικό της:  την εβραϊκή (πρόκειται για τις μεγαλύτερες εβραϊκές κοινότητες στον κόσμο) και τη μουσουλμανική. Η πρώτη, η εβραϊκή, κάποια στιγμή  έφθασε να έχει  στο χέρι όλη την οικονομική εξουσία. Η δεύτερη, δεν έκρυβε ότι κάνει όνειρα εκδίκησης για την ήττα που είχε υποστεί. 

Οι  marranos και οι moriscos  ήταν δύο ενδιάμεσες κατηγορίες, που αποτελούνταν από ψευτο-χριστιανούς, δηλαδή εβραίους και μουσουλμάνους αντιστοίχως, που είχαν –δήθεν- ασπαστεί, μόνο εξωτερικά, τον Χριστιανισμό, και οι οποίοι είχαν καταφέρει να φθάσουν σε υψηλές θέσεις εξουσίας μέσα στην Ισπανική ιεραρχία (κοσμική αλλά και εκκλησιαστική). Αυτή η κατάσταση, εκτός από τους κινδύνους που εγκυμονούσε όσον αφορά την πλήρη ολοκληρωτική καθυπόταξη της χώρας σε αυτές τις ξένες μειονότητες, προκαλούσε εντονότατες προστριβές και συρράξεις με τους πραγματικούς Χριστιανούς, οι οποίοι έβλεπαν ότι οι ψευδοχριστιανοί όχι απλώς τους έπαιρναν τις θέσεις και τα αξιώματα, αλλά πολλές φορές τους εκμεταλλεύονταν οικονομικά. Η χώρα κινδύνευε από έναν ιδιότυπο εμφύλιο πόλεμο.

Δύο Marranos φονεύουν τον ιεροεξεταστή d'Arbues

Έτσι, η ηγεσία της Ισπανίας θεώρησε αναγκαίο να παρέμβει ώστε ne cives ad arma veniant (οι πολίτες να μην πιάσουν τα όπλα.) Θέσπισε λοιπόν τον θεσμό της Ιεράς εξέτασης, και μάλιστα, για να είναι αμερόληπτος, στην αρχή τοποθέτησε ως μέγα Ιεροεξεταστή έναν εβραίο που είχε ειλικρινά ασπαστεί τον χριστιανισμό, τον φημισμένο Torquemada. O κύριος σκοπός της Ιεράς εξέτασης, ήταν να κάνει φανερά τα πράγματα, υποχρεώνοντας τους Εβραίους να δηλώσουν ότι ήταν Εβραίοι και οι Μουσουλμάνοι να δηλώσουν ότι είναι Μουσουλμάνοι.

 Με άλλα λόγια, τους εβραίους που παρέμεναν εβραίοι και το δήλωναν δεν τους ενοχλούσε κανείς• το ίδιο και τους μουσουλμάνους.

 Και τώρα να έλθουμε σε ότι αφορά τα περί βασανιστηρίων και τα συναφή: Δεν υπάρχει ιστορικός, που να αξίζει αυτό τον τίτλο, που δεν αναγνωρίζει το γεγονός ότι η Ιερά Εξέταση ήταν ένα ήπιο δικαστήριο, δίκαιο, που σεβόταν την διαδικασία και ειλικρινώς ενδιαφερόταν για την σωτηρία του ενόχου. Όσον αφορά τα βασανιστήρια, τα χρησιμοποιούσε  σπάνια, με ιατρικό έλεγχο και μόνο σε αποδεδειγμένα ενόχους. Σε κάθε περίπτωση, τίποτα το ιδιαιτέρα σκληρό: Ο κατηγορούμενος σηκωνόταν ψηλά με σχοινιά και μετά αφηνόταν να πέσει κάτω -  το πολύ τρεις φορές. Εάν άντεχε τον πόνο, η διαδικασία σταματούσε εκεί. (Μήπως σήμερα, εάν η ασφάλεια πιάσει έναν εγκληματία, στην ανάκριση ,δεν θα τον κάνουν τόπι στο ξύλο;)

Και τώρα ερχόμαστε στις φυλακές της Ιεράς εξέτασης στην Ρώμη. Ο Ιταλός ιστορικός Luigi  Firpo αναφέρει: Αλλαγή σεντονιών δύο φορές την εβδομάδα• μπύρα για όποιον δεν μπορούσε να πιει κρασί• παροχή αδειών στους κατηγορούμενους για να βλέπουν τους γονείς τους ή για λόγους εργασίας ή ασθένειας. Η καταδίκη σε «Διαρκή φυλάκιση», στην γλώσσα των ιεροεξεταστών σήμαινε τρία χρονιά φυλακή. Όσον αφορά την Γαλλία, είναι γνωστό γιατί θεσμοθετήθηκε η Ιερά Εξέταση σε αυτή τη χώρα: εξαιτίας  της γνωστικής αίρεσης των Καθαρών που είχε καταλάβει ολόκληρες επαρχίες και είχε προσηλυτίσει ακόμη και πρίγκιπες. Εν ολίγοις, το βασικό αίτιο για την ύπαρξη της Ιεράς εξέτασης στην Ευρώπη, ήταν οι  προ  Τρότσκι...τροτσκιστές. Δηλαδή, όλα αυτά τα γνωστικά κινήματα, αλλά και οι κρυπτό-ιουδαίοι, εφάρμοζαν την γνωστή μέθοδο, που είναι τόσο αγαπητή στους τροτσκιστές: Τον εισοδισμό.

Giuseppe Baretti

Τελειώνοντας, να κάνουμε και μία σύντομη αναφορά στην περίπτωση του Γαλιλαίου Γαλιλέι. Η καθολική εκκλησία υποστήριζε την Αριστοτελική-Πτολεμαϊκή γεωκεντρική θεωρία για την κίνηση των ουρανίων σωμάτων, ενώ αντίθετα ο Γαλιλαίος πίστευε στην Κοπερνική ηλιοκεντρική θεωρία. Η Ιερά εξέταση λοιπόν δεν κάλεσε τον  Γαλιλαίο για να τον καταδικάσει, αλλά του ζήτησε να αποδείξει την θεωρία του, και αν το έκανε, τότε και η εκκλησία θα την δεχόταν. Αυτό που έγινε, και αποσιωπήθηκε για πολλά χρόνια, είναι ότι ο Γαλιλαίος δεν μπόρεσε να δώσει ατράνταχτες επιστημονικές αποδείξεις. Σήμερα, αυτό το γνωρίζουν όλοι οι επιστήμονες. Εδώ δεν είναι το κατάλληλο μέρος για να παρουσιάσουμε αναλυτικά όλη την επιχειρηματολογία, υπάρχει η σχετική βιβλιογραφία γι’αυτό το θέμα, αλλά νομίζω ότι αρκεί να διαβάσουμε αυτά που γράφει για τον Γαλιλαίο ο γνωστός σε όλους συγγραφέας Arthur Koestler, εβραϊκής καταγωγής και άρα καθόλου φιλικά κείμενος προς την καθολική εκκλησία: ‹‹Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η θεωρία των παλιρροιών του Γαλιλαίου βασίστηκε σε (μια) ασυνείδητη εξαπάτηση. Αλλά....δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το επιχείρημα των ηλιακών κηλίδων ήταν μια σκόπιμη προσπάθεια για σύγχυση και παραπλάνηση....(Όπως) έχουμε δει, οι ακαδημαϊκοί είναι πάντα ευπαθείς σε μανίες και εμμονές και τείνουν να παραποιούν λεπτομέρειες. Αλλά απατεώνες όπως ο Γαλιλαίος σπανίζουν στα χρονικά της επιστήμης…›› (Arthur  Koestler, The Sleepwalkers, New York, 1959). Θέλετε να μάθετε την ποινή που επέβαλε στον Γαλιλαίο το δικαστήριο της Ιεράς εξέτασης; Πέντε μήνες κράτηση...στον πύργο του μεγάλου δούκα της Τοσκάνης Francesco Niccolini, και την απαγγελία κάποιων θρησκευτικών ψαλμών. Τελικά έγινε «συμβιβασμός», και τους ψαλμούς τους απάγγειλε...η κόρη του Maria Celeste. Λίγο αργότερα, επειδή ο Γαλιλαίος παράκουσε την εντολή των αρχών να μην προπαγανδίζει τις αναπόδεικτες θεωρίες του σε άλλα άτομα, αναγκάστηκαν να τον απομονώσουν στην βίλα του, (που ονομαζόταν ‹‹Το Κόσμημα››) στην οποία έζησε με όλες τις ανέσεις. Άλλο μεγάλο ψέμα, είναι η φημισμένη φράση που υποτίθεται ότι είπε ο Γαλιλαίος μετά την καταδίκη του: «Και όμως κινείται». Αυτή την φράση δεν την είπε ο Γαλιλαίος , αλλά  εφευρέθηκε από τον συγγραφέα Giuseppe Baretti, που κατασκεύασε το γεγονός  για να κάνει αντικαθολική προπαγάνδα στο βρετανικό κοινό, σε μία ανθολογία που δημοσιεύθηκε στο Λονδίνο το 1757.

To τέλος των Καθαρών (Cathars)

Τώρα, κάποιος θα διερωτηθεί: Η Ιερά Εξέταση δεν έκανε υπερβολές; δεν διέπραξε καταχρήσεις; Φυσικά, όπως εξάλλου συμβαίνει με κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα, είτε αυτή είναι θρησκευτική, είτε πολιτική, είτε στρατιωτική. Οι καταδίκες εις θάνατον που εξέδιδε η Ιερά Εξέταση (στην πραγματικότητα η Ιερά Εξέταση αποφάσιζε εάν κάποιος είναι ένοχος ή όχι, η καταδίκη εις θάνατον ήταν θέμα που αφορούσε το Κράτος και όχι την Εκκλησία) ήταν μόνο σε περιπτώσεις πολύ σοβαρών αδικημάτων και πάντως ήταν πολύ λιγότερες σε αριθμό από αυτές που εξέδιδαν τα πολιτικά δικαστήρια της εποχής.

 Η Ιστορία κρίνει  βασιζόμενη στον ίδιο κανόνα που ισχύει στην φαρμακολογία: Ένα φάρμακο αξιολογείται συγκρίνοντας την θεραπευτική του δράση με τις παρενέργειες που αυτό προκαλεί. Αν κρίνουμε με αυτό τον κανόνα λοιπόν την Ιερά Εξέταση, τότε σίγουρα, πρέπει να παραδεχτούμε, ότι εάν το πνεύμα της, εφαρμοζόταν σε όλη την Ευρώπη σταθερά και για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, τότε  ίσως σήμερα, να μην ζούσαμε μέσα στον ζόφο, που όλοι οι Ευρωπαϊκοί λαοί βιώνουν. Με άλλα λόγια, θα είχαμε γλυτώσει από τον πουριτανισμό, και άρα από τον καπιταλισμό, από τους WASP (White Anglo-Saxon Protestants) τύπου G.W.Bush, από τη μασονία, και από όλες τις αριστερόστροφες ιδεολογίες.)


Σημείωση:
Στις 6 Νοεμβρίου 1994 το BBC μετέδωσε ένα πολύ ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ με τον τίτλο :
‹‹ The Myth of the Spanish Inquisition››, μπορείτε να το δείτε εδώ: (αρχίζει με ένα κωμικό σκετσάκι και μετά ακολουθεί το ντοκυμαντέρ) http://www.youtube.com/watch?v=eMkjvCKTK3Q&feature=youtube