Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΓΝΩΣΤΙΚΟΥ ΡΕΥΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

(Το κείμενο αυτό θα γίνει καλύτερα κατανοητό στον αναγνώστη, εάν πρώτα διαβάσει  ένα προηγούμενο άρθρο του συγγραφέα με τίτλο: Οι Αρχετυπικές έννοιες της Δεξιάς και της Αριστεράς.)
  

Aναστασίου Γιαννά

Picasso, Μπούστο Γυναίκας με Καπέλλο και Λουλούδια

  Παράλληλα με την εμφάνιση της «μοντέρνας εποχής», δηλαδή της κατάκτησης των πολιτικών και κοινωνικών θεσμών από τους γνωστικούς,  κάνει την εμφάνιση της, όπως εξάλλου ήταν επόμενο, και μία «μοντέρνα τέχνη» (arte moderna). Στον αρχαίο Ελληνικό πολιτισμό όπως και στον Χριστιανικό πολιτισμό, η τέχνη εννοείτο ως «Δημιουργία  ηχητικών, εικονικών και γλωσσικών μορφών, που οδηγούν την ψυχή στην προσέγγιση της Καλοκαγαθίας» . Ο  Πλάτων στον Τίμαιο γράφει ότι οι άνθρωποι είναι τα μοναδικά φυτά που έχουν τις ρίζες τους στον Ουρανό• και αυτές οι βαθιές ρίζες αποκαλύπτονται και θρέφονται από την τέχνη. Ακριβώς το αντίθετο έκανε η μοντέρνα τέχνη. Οι γνωστικοί εμπνευστές της, μη έχοντας ερωτική σχέση με τον Ουράνιο Πατέρα και μισώντας το δημιούργημα του, τον κόσμο, στράφηκαν μέσα στις ασυνείδητες και ανεξερεύνητες περιοχές του  Εγώ τους, για να βρουν την έμπνευση και την δημιουργία. Όπως ήταν φυσικό, εκεί βρήκαν την ασχήμια, την απόγνωση και το χάος. Ο μεγάλος ιστορικός της τέχνης Hans Sedlmayr (1896-1984),  δίνει σημαντικές πληροφορίες για την προέλευση του ρεύματος της μοντέρνας τέχνης :«Oι αλλαγές πού, απ΄την αρχή της μοντέρνας τέχνης, παρήχθησαν σε αυτήν και μέσω αυτής, έχουν την σπουδαιότητα  μιας επανάστασης μιας επανάστασης που όμοιά της  δεν είχε  γίνει ποτέ έως τότε. Εξάλλου θα ήταν παράξενο εάν τα πράγματα πήγαιναν διαφορετικά  εάν σε μία εποχή, στην οποία όλες οι ζωτικές, πνευματικές και κοινωνικές σχέσεις ανατράπηκαν  εκ  θεμελίων, μόνον η τέχνη να έμενε ουσιαστικά ανέγγιχτη από αυτές τις ανατροπές. Αυτή η επανάσταση είναι ένα ολοκληρωμένο γεγονός. Ακόμη και εάν δεν εμβαθύνουμε στην ουσία του, φαίνεται αμέσως ότι αυτή σηματοδοτεί μία ρωγμή όχι μόνον με όλο το Ευρωπαϊκό παρελθόν αλλά γενικά με όλο το παρελθόν της τέχνης. Οι υπέρμαχοί της το γνώριζαν καλά,  το αναγνώρισαν, το επιθύμησαν, το επροκάλεσαν, και, μέσα στην ευφορία της παγκόσμιας επανάστασης, το διακήρυξαν ανοικτά «Πρέπει όλα να ξαναρχίσουν από το μηδέν» (Le Corbusier). «Εμείς είμαστε οι καταστροφείς της Ευρώπης». (Aragon, ένας απ' τους πατέρες του σουρεαλισμού.)

Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ Δ.ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΧΡΥΣΟΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑ

 Το παρόν κείμενο αποτελεί τον σκελετό της ομιλίας του Δ.Μιχαλόπουλου στην παρουσίαση του βιβλίου Χρυσός και Εργασία στη Παλαιά Βουλή, 18/12/2011

Κύριε Βουλευτά,

Κυρίες καὶ Κύριοι,

          Κατ’ἀρχὴν εὐχαριστῶ ὅλους σας γιὰ τὴν τιμὴ ποὺ μοῦ κάνατε: ἤλθατε σήμερα, χρονιάρα μέρα, στὴν ἐκδήλωση γιὰ τὴν παρουσίαση τοῦ βιβλίου ποὺ μετέφρασα. Καὶ ἐπειδὴ σέβομαι καὶ τὸν χρόνο σας ἀλλὰ καὶ τὴ Γέννηση τοῦ Χριστοῦ, ποὺ ἤδη ἀρχίσαμε νὰ γιορτάζουμε, σᾶς διαβεβαιῶ ὅτι δὲν θὰ ἔκανα κατάχρηση τόσο τῆς ὑπομονῆς σας ὅσο καὶ τῆς φιλοξενίας ποὺ γενναιόφρονα μᾶς παρέχει ἡ διεύθυνση τοῦ θαυμάσιου αὐτοῦ κτηρίου, ἐὰν δὲν ἤμουνα βέβαιος πὼς στὸ βιβλιαράκι μου αὐτὸ βρίσκεται κάτι πολὺ καλὸ ὄχι μόνο γιὰ τὴν Πατρίδα μας μὰ γιὰ ὁλόκληρη τὴν Εὐρώπη.

          Πρὶν ἀπὸ λίγες ἑβδομάδες, ἕνας παλιὸς πανεπιστημιακὸς δάσκαλος ποὺ τώρα, σὲ προχωρημένη ἡλικία, περιβάλλεται ἀπὸ γενικευμένο σεβασμὸ φίλων καὶ μαθητῶν του, ἔκανε –καὶ μάλιστα στὸ ἴντερνετ- τὴν ἀκόλουθη δήλωση: Τὰ κοινωνικὰ προβλήματα εἶναι ἄλυτα. Πάντα θὰ ὑπάρχουνε παράπονα – καὶ στεναγμοὶ καί, γενικῶς, δεινὰ θὰ μποροῦσε νὰ προσθέση κανεὶς ποὺ προερχονται ἀπὸ αἰτίες οἰκονομικὲς κατὰ βάση. Παραδόξως, στὴν ἴδια διαπίστωση κατέληξαν καὶ ἄλλοι πού, μάλιστα, θυσιάστηκαν προκειμένου νὰ προσφέρουνε λύση στὰ δεινὰ τῶν ἀνθρώπων. Σᾶς ὑπενθυμίζω ἐδῶ τὸν λοχία ποὺ εἶχε ὀργανώσει, κατὰ τὸν Μεσοπόλεμο,  τὴν ἀπόδραση τῶν ἔγκλειστων στὶς φυλακὲς Συγγροῦ κομμουνιστῶν ἡγετῶν. Σύμφωνα μὲ μία ἐκδοχή, δὲν θέλησε νὰ καταφύγη στὴ Σοβιετικὴ Ἕνωση καὶ αὐτοκτόνησε στὸ Σούνιο, ἀφήνοντας γραπτὴ τὴν ἑξῆς δήλωση: Πεθαίνω γιὰ τὴ σοσιαλιστικὴ ἰδέα, ἂν καὶ πιστεύω πώς, ἐὰν ἐπικρατήση, ὁ κόσμος καὶ πάλι θὰ ἔχη παράπονα. Ἤ, γιὰ νὰ πᾶμε ἀκόμα πιὸ παλιά, σᾶς θυμίζω τί εἶπε ἕνας μεγάλος Φιλέλληνας, ποὺ σκοτώθηκε στὴ μάχη τοῦ Πέτα, τὸ 1822: Εἶχε τὴν προαίσθηση τοῦ θανάτου του καὶ τὴν παραμονὴ τῆς μάχης εἶπε στοὺς φίλους του: Χρόνια ὁλόκληρα πολεμάω κατὰ τῶν τυράννων, ἀλλὰ μόνο γιὰ ἕνα πρᾶγμα εἶμαι πιὰ βέβαιος· πουθενὰ κάτω ἀπὸ τὸν ἥλιο δὲν ὑπάρχει τόπος χωρὶς στεναγμούς.

          Μετὰ ἀπὸ αὐτά, δὲν ἰσχυρίζομαι πὼς τὸ τέλος αὐτῆς τῆς διαχρονικῆς τραγωδίας ἔγκειται στὸ βιβλιαράκι ποὺ σήμερα σᾶς παρουσιάζουμε. Εἶμαι βέβαιος ὅμως ὅτι, ἐὰν τηρηθοῦνε οἱ κανόνες ποὺ σὲ αὐτὸ περιγράφονται, τὰ δεινὰ τὰ δικά μας καὶ τῶν παιδιῶν μας θὰ μειωθοῦνε κατὰ πολύ. Καὶ σπεύδω νὰ ἐξηγηθῶ:

          Ἡ βασικὴ αἰτία τῆς κοινωνικῆς ἀναταραχῆς ποὺ διατρέχει τοὺς αἰῶνες καὶ τὶς χιλιετίες ἔγκειται στὸ ὅτι ἡ πηγὴ τοῦ πλούτου εἶναι τελείως διαφορετικὴ ἀπὸ τὴ βάση  τοῦ πλούτου. Ἐνῶ, δηλαδή, πηγὴ τοῦ πλούτου εἶναι ἡ ἐργασία, βάση τοῦ πλούτου ἦταν καὶ παραμένει τὸ χρυσάφι, ἡ κτήση τοῦ ὁποίου ὅμως δὲν ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὴν ἐργασία. Θεωρητικῶς, ἐφόσον δουλεύει κανείς, μπορεῖ νὰ ἀγοράσει χρυσάφι καί, ἔτσι, νὰ γίνη πλούσιος. Αὐτὸ ὅμως διαστρεβλώνεται τόσο πολὺ στὴν πράξη, ὥστε τὶς ἀνὰ τοὺς αἰῶνες κοινωνικὲς καταστάσεις μία καὶ μόνη βεβαιότητα τὶς διέπει: Ὅποιος δουλεύει ποτὲ δὲν γίνεται πλούσιος. Γιατί; Ἐξ αἰτίας μιᾶς πραγματικότητας τόσο φανερῆς, ποὺ τελικῶς παύει νὰ γίνεται ἀντιληπτή. Ἐφ’ὅσον ἡ πηγὴ καὶ τὸ μέτρο τοῦ πλούτου δὲν ταυτίζονται, τότε, μπορεῖ κανεὶς νὰ εἶναι πλούσιος, ἐφ’ὅσον δὲν δουλεύει - ἀρκεῖ νὰ ἔχη χρυσάφι. Καὶ τὸ -ἀπολύτως λογικὸ- συμπέρασμα εἶναι: Ἐὰν κανεὶς θέλει νὰ εἶναι πλούσιος, εἶναι πολὺ καλλίτερα, ἀντὶ νὰ δουλεύη, νὰ ψάξη νὰ βρῆ ἤ, ἔστω, νὰ ἁρπάξη χρυσάφι. Καὶ τὸ ἐπίσης λογικὸ συμπέρασμα, ποὺ πλήρως ἐφαρμόζεται εἰδικὰ στὶς ἡμέρες μας: Καλλίτερα κανεὶς νὰ κάνη κομπίνες παρὰ νὰ ἐργάζεται.

MΑΗΣ ΤΟΥ ΄68: Η ΟΜΟΛΟΓΙΑ

Αν και το κείμενο αναφέρεται στον Μάιο του 1968, το περιεχόμενό του ωστόσο παραμένει επίκαιρο διηνεκώς. Πριν από λίγες εβδομάδες άλλωστε, «γιορτάσαμε» και τό «δικό μας Πολυτεχνείο», το οποίο σε τόσους και τόσους τεμπέληδες και άχρηστους εξασφάλισε διαβίωση όχι απλώς άνετη αλλά πολυτελή.         

                                                                                                                             Θεόδοτος

                   

 Αναστασίου Γιαννά 

Αφίσα συμπαράστασης στον "Κόκκινο Ντάνυ"

Στην Ελλάδα, κάθε φορά που γίνεται λόγος για τον Μάιο του '68 (και ειδικά στη συγκεκριμένη επέτειο), ο τύπος γεμίζει από ειδικά αφιερώματα, και τα τηλεοπτικά κανάλια  από εκπομπές, που αναλύουν τα γεγονότα εκείνης της εποχής. Και φυσικά , πάντα, πρόκειται για τις γνωστές αριστερίστικες αρλούμπες. Η ψυχεδέλεια στην πολιτική ανάλυση. Αντίθετα στο εξωτερικό, όπου δεν έχουν το κόμπλεξ μη και δεν τους πουν πεφωτισμένους Ευρωπαίους, αντιμετωπίζουν τα πράγματα πιο σοβαρά. Έτσι τον Ιούλιο του 1988, η γνωστή εφημερίδα «Le Monde» έβαλε την ακόλουθη ανακοίνωση : «Ο Μάιος του 1968 δεν ήταν παρά μορφή μεσσιανικής κλήσης – απόηχος του ιουδαϊκού μεσσιανισμού. Αυτή είναι η άποψη που αναπτύχθηκε από όσους συμμετείχαν στο συνέδριο που διοργάνωσε το περιοδικό Passage, την Πέμπτη, 7 Ιουλίου, στο Παρίσι, με θέμα: «Μάιος 1968: Μια ιουδαϊκή επανάσταση;». Πολλές προσωπικότητες, πράγματι, τόσο από τον πολιτικό χώρο όσο και εκείνο της Ιστορίας προσπάθησαν να δώσουν απάντηση στο εξής ερώτημα: Γιατί στους ιθύνοντες του φοιτητικού κινήματος του Μαΐου [τού 1968] είχε τόσο πολλούς Ιουδαίους;» (Le Monde, 12 Ιουλίου 1988.)

        Μετά από 20 χρόνια, τον Απρίλιο του 2008 στο Γαλλικό Εβραϊκό μπλοκ Le Monde Juif, αναρτήθηκαν τα εξής αποκαλυπτικά : Ο Μάιος του 1968 και οι Ιουδαίοι: Είναι προφανές; («Mai 68 et les juifs: une évidence?») Εντάξει, και εγώ υποκύπτω στην επικαιρότητα και τις σειρήνες που καλούν να τιμήσουμε τα γεγονότα του Μαΐου του 1968. Δεδομένου όμως ότι βρισκόμαστε στη Le Monde Juif, είναι προφανές ότι πρέπει να τεθεί [επιτέλους] το ερώτημα το σχετικό με τις σχέσεις μεταξύ του Μαΐου του 1968 και των ιουδαίων. Είναι αυτό ένα ζήτημα για το οποίο κανένας δεν κάνει λόγο στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ενώ αυτή η σχέση όχι μόνο πλήρως εναρμονίζεται με τα γεγονότα, αλλά, επιπλέον, είναι εκπληκτική. Μέγα μέρος, πράγματι, των χαρισματικών ηγητόρων εκείνης της εποχής είναι Ιουδαίοι. Ο Daniel Cohn-Bendit, πρώτα-πρώτα, ο επικεφαλής του κινήματος της 22ας Μαρτίου και πρόσωπο που εξελίχθηκε σε σύμβολο ολόκληρης εκείνης της περιόδου. (Μια λεπτομέρεια [ίσως όχι ασήμαντη]: Η μάνα του ήτανε, κατά τη δεκαετία του 1950, οικονόμος στο σχολείο «Μαϊμονίδης», στην Boulogne- Billancourt. Οι εκεί τότε μαθητές ακόμη θυμούνται τους μικρούς, εξαιρετικά πανούργους, κοκκινομάλληδες [γιούς της] που περιφέρονταν μέσα στο κτήριο του σχολείου.) Άλλος Ιουδαίος: ο Alain Geismar, γενικός γραμματέας του Εθνικού Συνδικάτου Ανώτατης Εκπαίδευσης και μετά ενεργό μέλος της «Προλεταριακής Αριστεράς». Μετά ο Henri Weber, γερουσιαστής, γνωστός σοσιαλιστής, που τότε είχε ιδρύσει, μαζί με τον Alain Krivine, το τροτσκιστικό κίνημα «Επαναστατική Κομμουνιστική Νεολαία». Μετά, βέβαια, οι Weber και Krivine ακολούθησαν δρόμους ελαφρώς διαφορετικούς. Άλλος: ο Robert Linhardt, αρχηγός της UJCml, δηλαδή της Ένωσης της Μαρξιστικής-Λενινιστικής Κομμουνιστικής Νεολαίας. (Τότε αυτοί χρησιμοποιούσανε τέτοιους όρους, γιατί δεν είχανε ακόμα επιδοθεί στο μάρκετινγκ. ) Ακόμα ένας ήτανε ο Benny Lévy, αρχηγός της Προλεταριακής Αριστεράς, συνιδρυτής της εφημερίδας Libération και ιδιαίτερος γραμματέας του Jean Paul Sartre, του οποίου ο τότε ρόλος βγήκε λίγο-πολύ στο φως κατά τη δεκαετία του 1970. Μη ξεχάσουμε όμως και τους υπόλοιπους: τον André Glucksmann, τον Bernard Kouchner, τον Alain Finkielkraut, που επίσης είχε πάρει μέρος, και άλλους… και άλλους…

ΟΙ ΑΡΧΕΤΥΠΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΗΣ ΔΕΞΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ

Αναστασίου Γιαννά

  

Πώς θα μπορούσαμε να ορίσουμε τα αρχέτυπα;

            Είναι έννοιες που ενυπάρχουν μέσα στην ψυχονοητική δομή των ανθρωπίνων όντων, από τις αρχέγονες εποχές. Δεν προέρχονται από την εμπειρική μάθηση. Είναι ο Πλατωνικός Κόσμος των Ιδεών, που αντανακλάται πάνω στον ανθρώπινο ψυχισμό. Τέτοιες έννοιες είναι : η Ανάσταση, ο Παράδεισος, ο Κάτω Κόσμος, η Αναγέννηση, ο Λαβύρινθος, το Ανδρόγυνο κ.λπ.

Όμως εκτός από  αρχέτυπα που σχετίζονται με την μεταφυσική και την κοσμογονία,  η σύγχρονη επιστημονική έρευνα απέδειξε ότι υπάρχουν και  σχήματα ή μορφές που είναι αρχετυπικά, τα οποία μάλιστα έχουν βιολογική και νευροφυσιολογική διάσταση. Για παράδειγμα, τα σύμβολα <-- --> που δείχνουν την δεξιά και την αριστερή κατεύθυνση, είναι δημιούργημα μιας κοινωνικής σύμβασης ή αντίθετα εμπεριέχονται μέσα στην κυτταρική εγκεφαλική μνήμη; Πειράματα έδειξαν ότι ισχύει η τελευταία περίπτωση. Επίσης στην φυσιολογία των ζώων, είναι γνωστό το φαινόμενο  των «supranormal releasers»: Σε ένα πουλάκι που μόλις έχει βγει από το αυγό το αντανακλαστικό να ανοίξει το ράμφος του  ενεργοποιείται, μόλις βάλουμε εμπρός του ένα τεχνητό ράμφος (την μύτη ενός κόκκινου μολυβιού) το οποίο μοιάζει με το ράμφος των γονιών του. Το γωνιώδες κόκκινο σχήμα ενυπάρχει στην κυτταρική μνήμη αυτού του ζώου.

Από τις πιο σημαντικές αρχετυπικές έννοιες είναι αυτές της Δεξιάς και της Αριστεράς. Συναντώνται από τα πανάρχαια χρόνια σε όλα τα θρησκευτικά και κοσμογονικά συστήματα της ανθρωπότητας. Οι ανθρωπολογικές και ιστορικές μελέτες έδειξαν ότι σε όλους του πολιτισμούς η έννοια της Δεξιάς  έχει θετική χροιά, και συνδέεται με την δύναμη, την ικανότητα, την τάξη, την δημιουργία. Εθεωρείτο ένας καλός οιωνός με Ηλιακό-Απολλώνιο συμβολισμό. Αντίθετα, η έννοια της Αριστεράς έχει αρνητική χροιά, και συνδέεται με την παθητικότητα, την αδυναμία, την αναρχία, την νοσηρή σεξουαλικότητα, το απόκρυφο, την μαγεία. Εθεωρείτο ένας κακός οιωνός με Σεληνιακό συμβολισμό. Έτσι λοιπόν, στον πολιτισμό των Ινδιάνων της Αμερικής, η ζωή συνδέεται με την δεξιά και ο θάνατος με την αριστερά. Στις αναπαραστάσεις των Αζτέκων, ο ήλιος είναι τοποθετημένος δεξιά από το αρχέγονο δένδρο, ενώ ο θεός του θανάτου είναι αριστερά. Μεταξύ των Αραουκανών της Χιλής, η μαγεία συνδέεται με την αριστερά και τις γυναίκες. Στην αρχαία Ελλάδα εθεωρείτο καλός οιωνός αυτό που έρχεται από τα αριστερά και κατευθύνεται στα δεξιά.(για παράδειγμα ένα σμήνος πουλιών που έρχεται από τα αριστερά και κατευθύνεται στα δεξιά).Τέλος,στον χριστιανικό κόσμο είναι γνωστή σε όλους, η φράση από το Σύμβολο της Πίστεως : Ἀνελθόντα εἰς τοὺς οὐρανούς καὶ καθεζόμενον ἐκ δεξιῶν τοῦ πατρός.

O MOΥΣΟΛΙΝΙ ΚΑΙ Η ΕΛΛΑΔΑ

 προδημοσίευση ἀπὸ τὸ ὑπὸ ἔκδοση βιβλίο Χρυσὸς καὶ ἐργασία.

 Δημήτρη Μιχαλόπουλου

Ο Μουσολίνι και η φασιστική Ιταλία ανασύρουν δυσάρεστους συνειρμούς για εμάς, τους Έλληνες. Τούτο, βεβαίως, οφείλεται στη σύγκρουση των ετών 1940-1941, που επέφερε την εμπλοκή της χώρας μας στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, στην Κατοχή που ακολούθησε, στον ανταρτοπόλεμο που λόγω της Κατοχής πυροδοτήθηκε και κράτησε έως το 1949 κ.λπ., κ.λπ. Η ιταλική κατά της Ελλάδας επίθεση αποτελεί γεγονός αναμφισβήτητο. Η συμβατική όμως παράσταση και προβολή των όσων έγιναν καλύπτει την αλήθεια σε βαθμό παραμόρφωσης. Όσο, πράγματι, παράδοξο και αν ακούγεται αυτό, ο Μουσολίνι δεν είχε, στην πραγματικότητα, την ευθύνη της ελληνοϊταλικής σύρραξης. Ακριβώς το αντίθετο μάλιστα: Μετά το επεισόδιο της Κέρκυρας (31 Αυγούστου-27 Σεπτεμβρίου 1923), ο Ηγέτης του ιταλικού Φασισμού, ραγδαία μα σταθερά, μεταβλήθηκε στον βασικότερο εγγυητή της ακεραιότητας της ελληνικής επικράτειας και, ακόμη, σε κύριο πόλο της εξωτερικής πολιτικής του Ελευθέριου Βενιζέλου. Έστω και αν δεν μπορεί κανείς με ασφάλεια να κάνει υποθέσεις στην Ιστορία, γνωρίζουμε σήμερα ότι, εάν ο Βενιζέλος δεν είχε εξοβελιστεί από την πολιτική σκηνή με το κίνημα του 1935, η θέση της χώρας μας κατά τον Β΄Παγκόσμιο πόλεμο θα ήταν στο πλευρό της Ιταλίας. Οφείλει όμως κανείς να πάρει τα πράγματα από την αρχή.

*   *   *

Τα σχετικά με τον Εθνικό Διχασμό που ανατάραξε τον  βίο των Ελλήνων κατά τη δεύτερη δεκαετία του 20^ού αιώνα είναι γενικώς γνωστά. Ο ίδιος ο Βενιζέλος, αφότου έδιωξε από την Ελλάδα τον βασιλιά Κωνσταντίνο, τοποθέτησε την αρχή του Μεγάλου Δράματος στην περίφημη, κατά τον Οκτώβριο του 1912, στροφή προς τη Θεσσαλονίκη του Ελληνικού Στρατού. Το να εξεταστεί εδώ και τώρα το κατά πόσον η άποψη αυτή του τότε πρωθυπουργού ανταποκρίνεται στην αλήθεια και, ακόμα περισσότερο, να διαπιστωθεί εάν είχε δίκιο ο Κωνσταντίνος, ο οποίος κατά βάθος προτιμούσε να προελάσει προς το Μοναστήρι, δεν έχει νόημα. Νόημα, πράγματι, εν προκειμένω έχει το ότι οι Οθωμανοί προτίμησαν, για διάφορους λόγους, να παραδώσουν τη Θεσσαλονίκη στους Έλληνες με πρωτόκολλο το οποίο, κατά την επικρατέστερη εκδοχή, υπογράφηκε τις πρώτες ώρες της 27^ης Οκτωβρίου.