ΣΥΚΟΥΤΡΗΣ

  Δημήτρη Μιχαλόπουλου

Κανένας δεν μπορεί να ασχοληθεί με την έκδοση των έργων της Αρχαίας Γραμματείας, χωρίς να πέσει πάνω στη ζωή και τον θάνατο του Ιωάννη Συκουτρή. Πρόσφατα δύο προσωπικότητες, ο Οδυσσέας Χατζόπουλος και ο Μελέτης Μελετόπουλος, που συστηματικώς καταγίνονται με τον Αρχαίο Ελληνισμό ο πρώτος και τον Σύγχρονο ο δεύτερος, εξέθεσαν σχεδόν με λυρισμό αλλά και επιστημονική δεοντολογία τον βίο και την πολιτεία του σοφού Νεοέλληνα φιλόλογου[i]. Τα συμπεράσματα στα οποία κατέληξαν είναι περίπου τα ίδια. Ο Συκουτρής, Μικρασιάτης με καταγωγή από την Χίο, έκανε μια αριστοτεχνική έκδοση – και μετάφραση – του πλατωνικού Συμποσίου, επιχειρώντας να εγκαινιάσει, κατά τη Μεγάλη Τετραετία[ii] του Ελευθερίου Βενιζέλου τη νεοελληνική απόδοση όλων των έργων της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας. Ο κατά το 1937 μυστηριώδης και ξαφνικός θάνατός του επέφερε τη ματαίωση της όλης προσπάθειας· μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο κάτι ανάλογο επιχείρησε να κάνει και ο Σπύρος Μαρκεζίνης, αλλά αυτή η δεύτερη προσπάθεια ματαιώθηκε, προτού ακόμα να αρχίσει η πραγματοποίησή της. Το αποτέλεσμα; Ενώ στο εξωτερικό εδώ και πολλά χρόνια κυκλοφορούν οι στερεότυπες εκδόσεις της Λειψίας και της Οξφόρδης καθώς και οι μεταφράσεις στα αγγλικά του οίκου Loeb  και στα γαλλικά της Association des Belles Lettres, στη δική μας χώρα το Κράτος δεν έστερξε να υποστηρίξει – εμμέσως έστω – τη μεταφρασμένη έκδοση των Αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων. Πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο μία σημαντική προσπάθεια προς αυτήν την κατεύθυνση έκανε ο «Πάπυρος»· σήμερα το βάρος ανάλογου εγχειρήματος έχει επωμιστεί ο «Κάκτος» του Οδυσσέα Χατζόπουλου. Με λίγα λόγια, ο Συκουτρής πέθανε λόγω του διωγμού που εξαπολύθηκε εναντίον του, επειδή ισχυροί κύκλοι του εξωτερικού με προσβάσεις – εξυπακούεται – στον ελλαδικό χώρο ήθελαν να αποτρέψουν την από τους Νεοέλληνες κατανόηση των επιτευγμάτων των Αρχαίων Ελλήνων. Αυτό είναι το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγουν τόσο ο Οδυσσέας Χατζόπουλος όσο και ο Μελέτης Μελετόπουλος – αν και ο δεύτερος ιδιαιτέρως τονίζει, όπως  το συνηθίζει άλλωστε, τον ‘φθόνο’ και τις μικρότητες που έχουν εξελιχθεί σε ‘σταθερές’ της δημόσιας ζωής στον τόπο μας.

          Τίποτα από τα ανωτέρω δεν είναι παράλογο· το ό,τι κάτι συμβαίνει με τους Αρχαίους Έλληνες συγγραφείς έχει γίνει πια σαφές· τα περί του φθόνου, της μικρότητας και της κακότητας των Νεοελλήνων είναι πασίγνωστα, μολονότι (και εδώ μπορεί κανείς να κάνει την πρώτη αντιρρητικού χαρακτήρα παρατήρησή του), δεδομένου ότι όλοι σχεδόν  οι άνθρωποι είναι δειλοί και ανόητοι, άρα και φθονεροί, εκδηλώνουν τον φθόνο τους, μόνο εάν δεν φοβούνται να τον εκδηλώσουν. Με άλλα λόγια, ο κάθε Συκουτρής είναι πάντοτε αντικείμενο φθόνου· για να μετατραπεί όμως ο φθόνος αυτός από λανθάνοντα σε φανερό και – κυρίως – έμπρακτο, πρέπει αυτοί που έχουν το εν λόγω συναίσθημα  να μη φοβούνται πια να το εκδηλώσουν· άρα η όσον αφορά τις ‘περιπτώσεις Συκουτρή’  προβολή του ‘φθόνου’, της ‘μικρότητας’ κτλ.ως γενεσιουργού αιτίας του δράματος αποτελεί τετριμμένη κοινοτυπία, που οπωσδήποτε αποπροσανατολίζει τους – έστω – ελάχιστους οι οποίοι, κατά καιρούς, θέλουν πραγματικά να καταλάβουν τι γίνεται γύρω τους.

 Εν κατακλείδι και για να το πούμε διαφορετικά: Καμία αμφισβήτηση δεν ευσταθεί όσον αφορά ούτε τα σχετικά με τον Συκουτρή γεγονότα που παραθέτουν οι Χατζόπουλος και Μελετόπουλος ούτε την ορθότητα του συλλογισμού τους. Απλώς, κάνοντας κανείς ακριβώς τον ίδιο ακριβώς με αυτούς συλλογισμό μπορεί να καταλήξει στο διαμετρικώς αντίθετο συμπέρασμα: Ο θάνατος του Συκουτρή  δεν είχε σχέση με την έκδοση των Αρχαίων  Συγγραφέων· ούτε αυτοκτονία ήταν ούτε δολοφονία ούτε καν θάνατος τυχαίος. Κατά πάσα πιθανότητα – και στον βαθμό που σήμερα είναι κανείς σε θέση να ξέρει – ο Συκουτρής εκτελέστηκε εν ψυχρώ στην Κόρινθο, γιατί είχε εκδηλωθεί φιλικά προς τον Εθνικοσοσιαλισμό·  κατά συνέπεια, λόγω της ήδη μεθοδευμένης εμπλοκής της Ελλάδας στην παγκόσμια σύρραξη που έμελλε να ξεσπάσει σε συνδυασμό με τη λόγω της επιστημοσύνης του  ακτινοβολία της προσωπικότητάς του,  ήταν επικίνδυνος στο – ανέκαθεν -  κυρίαρχο στην Ελλάδα πολιτικό ρεύμα.

Όσο και αν αυτό ακούγεται παράδοξο, η περίπτωση του Συκουτρή παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη του Παναγιώτη Κανελλόπουλου. Και οι δύο τους κατάγονταν από περιοχές όπου δεν είχε επιτευχθεί πρόσμειξη των παλαιών πληθυσμών με τους Σλάβους επήλυδες, οι οποίοι, από τον πρώιμο Μεσαίωνα, είχαν αρχίσει να κατακλύζουν τον ελλαδικό χώρο. Και οι δύο τους είχαν από νωρίς εκδηλώσει  σαφή κλίση προς την αριστερά του ευρύτερου ιδεολογικού φάσματος – ο μεν Κανελλόπουλος με τις αποστάσεις που έσπευσε να πάρει από ό,τι στην Ελλάδα θεωρείται «Δεξιά» και ο Συκουτρής με την προστατευμένη από – εξυπακούεται-  Ελληνορθόδοξους μητροπολίτες στροφή του προς την αθεΐα και την ιδεολογική θεμελίωση της ομοφυλοφιλίας. Και δύο τους, λόγω των ανωτέρω καλών δειγμάτων που είχαν ταχύτατα δώσει,  προαλείφονταν να εξελιχθούν σε μέλη εκλεκτά της αθηναϊκής κοινωνίας  και να καθέξουν κορυφαίες θέσεις της πνευματικής και πολιτικής ιεραρχίας του τόπου μας. Και οι δυο τους όμως πήραν στα σοβαρά την εκτίμηση που εξ αρχής τους περιέβαλλε και έκαναν το για αυτούς μοιραίο ‘ολίσθημα’: Ο μεν Κανελλόπουλος έθεσε, ήδη το 1942,  το Βορειοηπειρωτικό ζήτημα στον... Ήντεν και ο Συκουτρής εκδηλώθηκε υπέρ της Εθνικοσοσιαλιστικής Γερμανίας. Και έτσι, ο μεν πρώτος καταδικάστηκε να έχει στον δημόσιο βίο της  ευλογημένης μας χώρας τα πάντα εκτός από ό,τι πραγματικά επιθυμούσε, ενώ ο δεύτερος, λόγω των καιρών που τότε ήταν ου μενετοί, απλώς καταδικάστηκε σε θάνατο.  Και για να τρέξουν, στην περίπτωση του δεύτερου, τα γεγονότα, το κατηγόρησαν για ό,τι αρχικώς τον είχαν όχι απλώς παραδεχτεί αλλά κυριολεκτικώς εξυμνήσει: τη μέσω της –πραγματικά καλής- έκδοσης του Συμποσίου του Πλάτωνα θεωρητική θεμελίωση της μη θηλυπρεπούς  ομοφυλοφιλίας...

Αλλά γιατί να ασχοληθεί κανείς με την περίπτωση Συκουτρή;

Εδώ ο Ιωάννης Μεταξάς πέθανε από... αμυγδαλίτιδα.

Εδώ ο Αλέξανδρος Κοριζής αυτοκτόνησε όχι με μια αλλά με ... δυο σφαίρες στην καρδιά.

Εδώ περιμένουμε ακόμα το ιατρικό ανακοινωθέν για τον θάνατο του Παπάγου, που πέθανε το... 1955.

Με τον θάνατο του Συκουτρή θα ασχολούμεθα τώρα; 

 

                                                               

---

[i] Οδυσσέα Χατζόπουλου, «Επίλογος του εκδότη», Πλάτωνος Συμπόσιον. Κείμενον, μετάφρασις και ερμηνεία υπό Ιωάννου Συκουτρή (Αθήνα: Κάκτος, χ.έ.), σσ. 247-308· Μελέτη Η. Μελετόπουλου,  «Ιωάννης Συκουτρής. Ο μεγαλύτερος Έλληνας φιλόλογος μετά τον Κοραή», Νέα Κοινωνιολογία (Αθήνα), καλοκαίρι 2005, σσ. 131- 157.

[ii] Δηλαδή τα έτη 1928-1932, οπότε ο Βενιζέλος κυβέρνησε την Ελλάδα για τελευταία φορά.