ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ ΤΟΥ ΟΘΩΜΑΝΙΚΟΥ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΥ: ΜΙΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ

 Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Εστία την 1η Ιανουαρίου 2011

τοῦ Δημήτρη Μιχαλόπουλου

 

Οἱ παλιότεροι σίγουρα θά θυμοῦνται τή σπαρακτική σκηνή πού περιγράφει μεγάλος Νεοέλληνας λογοτέχνης: Μετά τήν κατά τό 1881 ἐνσωμάτωση τῆς Θεσσαλίας στό Ἑλληνικό Κράτος, οἱ ἐκεῖ ἀγρότες, ἀγανακτισμένοι λόγω τῆς φαλαγγηδόν εἰσβολῆς «ἐπιστημόνων» (ἰδίως δικηγόρων)  πού ἄρχισαν νά τούς καταπιέζουν καί νά τούς ἀπομυζοῦν μέ μεθόδους τελειοποιημένες καί ὄχι ἀρχαϊκές, ὅπως ἐκεῖνες τῆς Ὑψηλῆς Πύλης, νοστάλγησαν τήν όθωμανική κυριαρχία καί εὐχήθηκαν τήν ἀποκατάστασή της. Αὐτό, μέ τρόπο ‘βρεταννικοῦ ἐπιπέδου’, ἄρτιο, συνειρμικῶς ἐπαναφέρει στή μνήμη νέα (2011) ἔκδοση τοῦ Οἴκου Isis, στήν Κωνσταντινούπολη, μέ τίτλο: Α Plea for Turkey. England and the Ottoman Empire in the 1860’s.

                     Τό θέμα ἔχει ὡς ἑξῆς:  Τὸν Φεβρουάριο τοῦ 1863, ὁ ἡγεμόνας τῆς Σερβίας Μιχαήλ Ὀβρένοβιτς, ὑποτελής τοῦ σουλτάνου, ἔστειλε στό Λονδῖνο τή χαριτωμένη σύζυγό του, Ἰουλία, μέ σκοπό νά ἐξεγείρη τήν ἀγγλική κοινή γνώμη ὑπέρ τῆς σερβικῆς ἀνεξαρτησίας. Ὅπως καί πάλι θά θυμοῦνται οἱ παλαιότεροι, οἱ Σέρβοι εἶχαν ξεσηκωθῆ τό 1809, πρίν ἀπό τούς Ἕλληνες δηλαδή. Ἡ ἐπανάστασή τους ὅμως κατέληξε στή δημιουργία Κράτους αὐτόνομου καί ὄχι ἀνεξάρτητου. Ἔτσι, ἡ παρουσία ὀθωμανικῆς φρουρᾶς στό φρούριο τοῦ Βελιγραδίου καί ἡ ἐκεῖ καθημερινή ἔπαρση τῆς τουρκικῆς σημαίας ἀποτελοῦσε, κατά τό μεγαλύτερο μέρος τοῦ ΙΘ΄ αἰώνα, ἐμβληματική ἀπόδειξη τῆς ψιλῆς κυριαρχίας τοῦ παδισάχ. Ἔ, αὐτήν ἀκριβῶς τήν ἀπόδειξη ἐπιδίωξε νά ἐξαλείψη ὁ ἡγεμών Μιχαήλ καί, εὐφυῶς ποιῶν, ἔστειλε τή γοητευτική Ἰουλία του νά ξεσηκώση τά πνεύματα στήν πρωτεύουσα τῆς Ἀγγλίας.

           

Ἡ Ἰουλία σχεδόν τά κατάφερε – μέ ἀποτέλεσμα νά ἐπακολουθήση   μεγάλη ἀναταραχή στή Βουλή τῶν Κοινοτήτων. Ὁ Sir W. H. Gregory, Ἰρλανδός καί συντηρητικός, λάβρος ἐπιτέθηκε κατά τῆς κυβέρνησης τοῦ -γνωστοῦ μας- Λόρδου Πάλμερστον. Αὐτός ἦταν νά ἀπαντήση τήν 1^η Μαΐου 1863· κατά τά κοινοβουλευτικῶς συνήθη ὅμως, ἡ ἀπάντηση ἀναβλήθηκε, προκειμένου νά συλλεγοῦν τά «ἀπαραίτητα στοιχεῖα». Τελικῶς βρέθηκε ἡμερομηνία, ἡ 29^η Μαΐου συγκεκριμένα, ἀλλά τότε ἀκριβῶς ὁ Πάλμερστον δήλωσε ἀσθένεια, ὁπότε τόν ἀντικατέστησε ὁ A. H. Layard, ὑφυπουργός Ἐξωτερικῶν. Ὁ μακροσκελής λόγος του ὑπῆρξε γλαφυρή ἀπολογία τῆς αὐτοκρατορικῆς Τουρκίας – κάτι πού ἔσπευσε νά ἀναγνωρίση καί ὁ ἑλληνικῆς καταγωγῆς πρέσβυς τῆς Πύλης στήν αὐλή τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου, Μουσοῦρος μπέης.

            Οἱ ἄξονες τῆς ἐπιχειρηματολογίας τοῦ Layard ὑπῆρξαν τρεῖς:

            α) Ἡ τότε κακοδαιμονία τῆς Σερβίας δέν ὀφειλόταν στήν ψιλή ὀθωμανική κυριαρχία ἀλλά στήν αἱματηρή διαμάχη τῶν δύο ἡγεμονικῶν Οἴκων, τῶν Καραγεώργεβιτς καί τῶν Ὀβρένοβιτς, πού, κατά κανόνα, βύθιζε τή χώρα στό χάος.

            β) Τά δεινοπαθήματα γενικῶς τῶν ὑπό τήν κυριαρχία τῆς Πύλης χριστιανικῶν πληθυσμῶν τῆς Χερσονήσου τοῦ Αἵμου ὀφείλονταν ὄχι τόσο στίς αὐθαιρεσίες τῶν κρατικῶν ὀργάνων ὅσο στίς ἁρπακτικές διαθέσεις -καί ἱκανότητες- τόσο τῶν χριστιανῶν προυχόντων (κοτζαμπάσηδων) ὅσο καί τῶν κληρικῶν που στελέχωναν τίς ἀνώτερες βαθμίδες τῆς  ἱεραρχίας τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας.

            γ) Ἀπό τά μέσα τοῦ ΙΘ΄ αἰώνα, ἡ Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία εἶχε μπεῖ σέ φάση εἰλικρινοῦς καί ραγδαίου ἐκσυγχρονισμοῦ, στά πλαίσια τοῦ ὁποίου ἡ διαβίωση τῶν χριστιανικῶν της πληθυσμῶν εἶχε γίνει ὄχι μόνο  πιό ἄνετη ἀπό ὄσο στό παρελθόν μά καί προνομιακή σέ ὡρισμένες περιπτώσεις. Οἱ Χριστιανοί, πράγματι, πού μποροῦσαν νά κάνουν ἐπιχειρήσεις σέ ὀθωμανικό ἔδαφος ἔχοντας ὅμως ὑπηκοότητα ἄλλη ἀπό τήν ὀθωμανική, οὐσιαστικῶς ἀπολάμβαναν, χάρη στό καθεστώς τῶν περιβόητων  Διομολογήσεων, ἀσυδοσία  νομική ἀλλά καί φορολογική.

            Παρά τίς μνῆμες ἰδίως ἐκείνων πού κατάγονται ἀπό τήν Παλιά Ἑλλάδα, δύσκολα ἀμφισβητοῦνται αὐτά. Εἰδικῶς γιά τήν Ἐκκλησία  λογοτεχνικές μαρτυρίες ὑπάρχουν ἀναμφισβήτητες. Ἀρκεῖ νά ἀνατρέξη κανείς τήν Ζωή ἐν τάφῳ τοῦ Μυριβήλη (ἔκδοση τοῦ 1959, σελ. 227-228), γιά νά πειστῆ γιά τό ἀσφαλές τοῦ λόγου τοῦ Layard.

            Δύο ἄλλες, ὅμως, διαπιστώσεις τοῦ Ἄγγλου πολιτικοῦ εἰδικῶς σήμερα προσλαμβάνουνε  ἐπικαιρότητα παράδοξη. Ἡ δήλωσή του, πρῶτα-πρῶτα, ὅτι οἱ Νεοέλληνες (Ρωμιοί, Γραικοί κ.λπ.) εἶναι παιδιά μᾶλλον τοῦ Μεσαίωνα παρά τῶν Ἀρχαίων Χρόνων – καί δή τῶν κλασσικῶν. Καί μετά ὅτι δέν νοεῖται κυβέρνηση πού σκοπό της  ἔχει τήν ἀπογύμνωση τοῦ λαοῦ της, γιατί αὐτό ἐπιφέρει ἀποσάθρωση τῆς κοινωνίας καί καταβαράθρωση  τοῦ Κράτους· ἄρα ἀντίκειται στή Λογική.

            Διερωτᾶται κανείς τί θά ἔλεγε ὁ honourable  κ. Layard, ἐάν ζοῦσε σήμερα καί ἐνέκυπτε στά καθ’ἡμᾶς. Εὐχερῶς προβλέψιμη ἡ ἐν προκειμένῳ ἄποψή του: Τό τωρινό Ἑλληνικό Κράτος κεῖται καί δρᾶ πολύ πέρα ἀπό τά ὅρια τῆς Λογικῆς.