Η ΑΛΛΟΙΩΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

Μετάφραση-σχόλια: Ιωάννης Αυξεντίου

             

Alessandro Barbero

Όταν οι, κατά κανόνα, ηλίθιοι δημοσιογράφοι και πολιτικοί, θέλουν να στηλιτεύσουν κάποιο  συμβάν που το θεωρούν ''μη προοδευτικό'', σαν παπαγάλοι λένε την φράση: «Ούτε να είμαστε στον μεσαίωνα», «αυτές είναι μεσαιωνικές καταστάσεις» κλπ.  Γενικότερα έχει επικρατήσει μέσα στην κοινωνία, μία εντελώς αρνητική άποψη για την Μεσαιωνική περίοδο, και αυτό φυσικά δεν είναι καθόλου τυχαίο. Η μεγαλύτερη δε παραπληροφόρηση και διαστροφή της ιστορικής πραγματικότητας γίνεται σε θέματα εργασιακών σχέσεων, όπου κυριαρχεί η άποψη ότι ο μέσος άνθρωπος στο μεσαίωνα ήταν χειρότερα από δούλος και εργαζόταν αδιάκοπα και προς όφελος τρίτων. Τέτοιου είδους παρανοήσεις αν και έχουν αποδειχθεί ψευδείς κατ΄επανάληψη συνεχίζουν να αναμασόνται καθότι συμφέρουν το καθεστώς της μοντερνικότητας και του οικονομισμού που ο καπιταλισμός/φιλελευθερισμός και ο μαρξισμός δεν είναι παρά οι δύο διαφορετικές του όψεις. Eπι αυτού του τελευταίου όμως θα επιστρέψουμε με ιδιαίτερο άρθρο.

Θέλοντας λοιπόν να διαφωτίσουμε το ζήτημα των στερεότυπων  που αφορούν  αυτήν την ιστορική περίοδο, δημοσιεύουμε μία συνέντευξη του Ιταλού καθηγητή μεσαιωνικής ιστορίας στο πανεπιστήμιο Amedeo Avogadro, Alessandro Barbero. Όπως επισημαίνει ο γνωστός ιστορικός, μετά από μακροχρόνιες και προσεκτικές έρευνες, κατέληξε ότι όλες εκείνες οι γραφικές εικόνες που σχετίζονται με τον Μεσαίωνα είναι ψεύτικες. Εικόνες που μας προτείνονται ήδη από τα πρώτα σχολικά χρόνια και καταλήγουν, αναπόφευκτα, να κρυσταλλωθούν στο μυαλό. Περνούν εμπρός από τα μάτια του καθένα και μας μεταφέρουν μία πραγματικότητα που περιβάλλεται από δεισιδαιμονία, αθλιότητα και βαρβαρότητα: Τρομοκρατημένα πλήθη που βρίσκουν καταφύγιο στις εκκλησίες εν αναμονή ενός φανταστικού έτους 1000 κομιστή καταστροφών, επιστήμονες αναγκασμένοι από τις εκκλησιαστικές αρχές να αρνηθούν να διδάσκουν ότι η γη είναι στρογγυλή, ευγενείς που πηγαίνουν με τις παρθένες του χωριού την πρώτη νύχτα του γάμου τους. Ο καθηγητής A. Barbero  εξηγεί ότι "…εάν κάποιος ελέγξει όλες τις πηγές θα ανακαλύψει, με μεγάλη έκπληξη, ότι γι’ αυτά τα πράγματα τον Μεσαίωνα δεν μιλούσαν καθόλου, και όλα επινοήθηκαν πολύ μετά."

Ακολουθεί η συνέντευξη(μετάφραση από το σάιτ : www.zenit.org)

Ερώτηση: "Καθηγητά Barbero, η συλλογική φαντασία συνδέει τον Μεσαίωνα με μεγάλες δεισιδαιμονίες. Μεταξύ αυτών, η πιο γνωστή αφορά το τέλος του κόσμου που αναμενόταν με την είσοδο του έτους χίλια. Πρόκειται για μία πίστη πραγματικά διαδεδομένη εκείνες τις εποχές ή είναι ένας ψεύτικος μύθος;" 

Tracratus de sphaera, 1230μχ

Alessandro Barbero: "Πρέπει να ξεχωρίσουμε. Το γεγονός ότι κατά τον Μεσαίωνα, πριν και μετά το έτος χίλια εμφανίζονταν συχνά κήρυκες που ανήγγειλαν ότι πλησιάζει το τέλος του κόσμου, καθώς και ότι προκάλεσαν  την δημιουργία τοπικών κινημάτων, είναι αλήθεια. Το τέλος του κόσμου και η Δευτέρα Παρουσία ήταν αληθινές ανησυχίες εκείνης της εποχής, ο καθένας γνώριζε ότι αργά ή γρήγορα εκείνη η ήμερα θα ερχόταν και τουλάχιστον λίγο ανησυχούσε. Τα χιλιαστικά κινήματα, που διακήρυτταν το επικείμενο τέλος του κόσμου, δεν ενθαρρύνθηκαν  όμως  ποτέ  από τις επίσημες αρχές, μάλιστα συνήθως  τα εμπόδιζαν  και ποτέ δεν έλαβαν μεγάλη διάδοση. Είναι λοιπόν μία σύγχρονη επινόηση, του 17ου-18ου αιώνα, η περιγραφή μιας ολόκληρης κοινωνίας που με την έλευση του έτους χίλια έχει παραλύσει από το φόβο."

Eρωτηση: "Η επίμονη πεποίθηση ότι η γη ήταν επίπεδη, είναι το επιχείρημα που χρησιμοποιείται συχνά για να καταδειχθεί η πολιτιστική καθυστέρηση των ανθρώπων κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Έχετε αντικρούσει επίσης αυτή την θεωρία, έτσι δεν είναι; "

Alessandro Barbero: "Δεν είναι τόσο μία θεωρία όσο μία προκατάληψη, και δεν είμαι εγώ που την διαψεύδω, είναι τα γεγονότα. Αρκεί να παρατηρήσουμε οποιαδήποτε αναπαράσταση ενός Μεσαιωνικού αυτοκράτορα, όπως το περίφημο χάλκινο άγαλμα  του έφιππου Καρλομάγνου, μία μινιατούρα που απεικονίζει  τον  Φρειδερίκο  Βαρβαρόσα ή το ανάγλυφο ενός Βυζαντινού αυτοκράτορα, για να δούμε ότι όλοι κρατούν στο χέρι το σύμβολο της εξουσίας τους πάνω στον κόσμο: μία σφαίρα… Εξάλλου,  η πιο γνωστή πραγματεία πάνω στο σχήμα της γης, που βρίσκονταν σε όλες τις βιβλιοθήκες, ονομαζόταν «Η σφαίρα». (Tractatus  de sphaera)" 

Ερώτηση: "Ερχόμαστε μετά σε μία από τις πιο επίμονες πεποιθήσεις που αφορούν τον Μεσαίωνα, εκείνη  του «ius primae noctis»( το δικαίωμα της πρώτης νύχτας). Εκτιμάτε ότι το πολύ γνωστό «δικαίωμα του κυρίου» είναι μόνον ένα βίτσιο της σκανδαλιστικής λογοτεχνίας που στερείται ιστορικής απόδειξης;"  

Codex Manesse, συλλογή γερμανικών ποιημάτων 1304μχ  

Alessandro Barbero: "Πάνω σε αυτό υπάρχει σήμερα μία ουσιαστική συναίνεση από μέρους των ιστορικών. Το ius primae noctis δεν υπήρξε ποτέ. Δεν υπήρξε ποτέ κανείς στον Μεσαίωνα που να μιλά γι’ αυτό σαν κάτι που πραγματικά υπήρχε, ούτε ακόμη και  στην μεγάλη ποσότητα εγγράφων που έχουν βρεθεί και αφορούν τα παράπονα των χωρικών προς τους κυρίους τους, ακόμη ούτε και  στην  μυθιστοριογραφία που- όπως διδάσκει ο Boccaccio  - αναφέρεται στο σεξ με εξαιρετική ανεμελιά και δεν αγνοεί βέβαια τις σχέσεις μεταξύ του σεξ και της εξουσίας. Για ένα έθιμο τέτοιου είδους αρχίζουν να μιλούν μόνον μεταξύ του Μεσαίωνα  και της Αναγέννησης, και είναι πάντα αποδιδόμενο στους  ''άλλους'': συνήθως αποδίδεται στους  ιθαγενείς στις αναφορές των θαλασσοπόρων και των «conquistadores»• και από ένα σημείο  αρχίζουν να το επικαλούνται, όταν μιλούν για τις '' παλιές κακές ημέρες'', για το πώς ήταν  βαριά, σε ένα μακρινό παρελθόν, η τυραννία των κυρίων -πάντα μέσα σε ένα πλαίσιο στο οποίο οι συγγραφείς, για να εκθειάσουν την ελευθερία του δήμου ή την δικαιοσύνη του βασιλιά, έχουν συμφέρον να ζωγραφίσουν τους ευγενείς με τα πιο σκούρα χρώματα."

Ερώτηση: "Πως εξηγείτε, λοιπόν, μία τέτοια διάδοση παρόμοιων ιδεών γύρω από τον μεσαίωνα;" 

Alessandro Barbero: "Το γεγονός είναι ότι η ιδέα του Μεσαίωνα γεννήθηκε από την αρχή ακόμη με τον σκοπό να ορίσει, ακριβώς, μία αρνητική εποχή. Οι καλλιτέχνες και οι συγγραφείς της Αναγέννησης που εναντιωνόντουσαν στην νέα τέχνη (που οι ίδιοι την βάφτισαν ''Γοτθική'', δηλαδή βάρβαρη), οι προτεστάντες που είχαν συμφέρον να δυσφημίσουν μία εποχή στην οποία ο Πάπας είχε πραγματικά διευθύνει την ευρωπαϊκή κοινωνία, οι Διαφωτιστές που ήταν ενάντιοι στην απόλυτη μοναρχία και το φεουδαρχικό σύστημα, είχαν όλοι συμφέρον να  ζωγραφίσουν το παρελθόν με τους πιο σκούρους τόνους, θέτοντας το σε αντίθεση με την δική τους εποχή της προόδου."

Ερώτηση: "Γιατί, κατά την γνώμη σας, δεν μπορεί ακόμη να επιτευχθεί εκείνη η διανοητική ωριμότητα ώστε να επιτέλους να κοιτάμε τον Μεσαίωνα χωρίς τις προκαταλήψεις της εποχής του διαφωτισμού, που τώρα πλέον έχει περάσει προ πολλού;"

Lumière du Moyen Age

Alessandro Barbero: "Στον κόσμο αρέσει να φαντάζεται ότι υπήρξε μία βάρβαρη και σκοτεινή εποχή, και να διαβάζει ιστορικά ρομάντζα ή να βλέπει ταινίες που παρουσιάζουν τις υπερβολές εκείνης της εποχής. Μας αρέσει τόσο πολύ, που εκείνη την εποχή την ''μεταγλωττίσαμε'' με την επινόηση  του  fantasy , που δεν ισχυρίζεται ότι είναι μία αυθεντική παρουσίαση του Μεσαίωνα, αλλά είναι εμφανώς εμπνευσμένο από αυτόν. Γι’ αυτό πιστεύω ότι στο επίπεδο του λαϊκού γούστου δεν θα είναι εύκολο να διαλυθούν εκείνες οι προκαταλήψεις, που όμως συνυπάρχουν, παραδόξως, με μία μεγάλη γοητεία. "

Ερώτηση: "Ένα λογοτεχνικό ρεύμα τεράστιας επιτυχίας-παραθέτω, πρωτίστως, το βιβλίο «Ο Κώδικας Ντα Βίντσι»-προκάλεσε μεγάλο ενδιαφέρον γύρω από την Μεσαιωνική εποχή. Ταυτόχρονα, όμως,  παρόμοιες εκδόσεις έδωσαν τροφή σε  δυσφημιστικά κλισέ. Αυτό, κατά την γνώμη σας, πρέπει να αποδοθεί στις απλές εμπορικές ανάγκες των εκδόσεων ευρείας κατανάλωσης ή υπάρχει η βούληση να διατηρηθεί μία εσφαλμένη ιδέα για τον μεσαίωνα;" 

Alessandro Barbero: "Απλές εμπορικές ανάγκες!" 

Eρώτηση: "Μερικά αναγνώσματα που συμβουλεύετε ώστε να εκτιμηθούν οι λάμψεις φωτός που παρήχθησαν  από εκείνη που αποκαλέστηκε ''σκοτεινή εποχή»;"

 Alessandro Barbero: "Για παράδειγμα  Régine  Pernoud, Φώς του Μεσαίωνα"