ΚΑΤΑ ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗ ΦΥΣΗ: Η ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΣΑΙΞΠΗΡΙΚΟΥ ΜΑΚBΕΘ

Άρθρο του Marco Zonetti, 

Πηγή: Arianna Editrice 

Μετάφραση–επιμέλεια: Ιωάννης Αυξεντίου

Στιβαρό, διφορούμενο και αυτοστοχαστικό, το έργο του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ,  Μάκβεθ, ορίζεται από πολλούς ως η τραγωδία της φιλοδοξίας και της δίψας για εξουσία, γι’αυτό άλλωστε μετονομάστηκε  σε Ο Θρόνος του Αίματος στην κινηματογραφική εκδοχή του Ακίρα Κουροσάβα. Ξαναϊδωμένος  με την σύγχρονη ματιά, σε αυτή την κοινωνία του σήμερα που όλο και περισσότερο αποφεύγει την Φύση, προκαλώντας την και θέτοντάς την σε συνεχή αμφισβήτηση, συνεργός σε μία παράφρονη Ύβρη που θέλει να την μειώσει σε ένα παιχνίδι των ιδιοτροπιών του οποιουδήποτε, ο Μάκβεθ αποκτά μία ερμηνεία εντελώς νέα.

Ο Μάκβεθ, βαρόνος του Glamis, σπρώχνεται ύπουλα να διαπράξει βασιλοκτονία από τις τρείς μάγισσες (υπερφυσικές δυνάμεις), που αφυπνίζουν την λανθάνουσα φιλοδοξία του μολύνοντας το καλό που υπάρχει μέσα του. Έρμαιο πλέον της μανίας για εξουσία, ο Μάκβεθ γράφει λοιπόν μία επιστολή στην αγαπημένη του σύζυγο που, από εκείνη την στιγμή και μετά, γίνεται η  κύρια σύμμαχος του (και υποκινήτρια) στο σχέδιο για να καταλάβει τον θρόνο της Σκωτίας.

Δηλητηριασμένοι από κακές, απόκρυφες (και ενάντια στην φύση) δυνάμεις, ο Μάκβεθ και η σύζυγος σκοπεύουν να ανατρέψουν την φύση των πραγμάτων, βλέποντας  σιγά- σιγά την αγάπη  και τον γάμο τους να καταρρέουν κάτω από το βάρος των τίτλων και του στέμματος που αποκτήθηκαν μέσω του εγκλήματος.

"Foul is fair and fair is foul".Το άσχημο είναι ωραίο και το ωραίο είναι άσχημο, τραγουδούν οι τρείς μάγισσες. (Σημ. Μετ. Αλήθεια, σε αυτή την φράση που ο Σαίξπηρ βάζει στο στόμα των μαγισσών, δεν σκιαγραφείται όλος ο μοντέρνος και μεταμοντέρνος πολιτισμός, από την αφηρημένη τέχνη μέχρι τα νέα ήθη;)

Ο Μάκβεθ και οι τρεις μάγισσες του Théodore Chassériau

Από την στιγμή που ο Μάκβεθ αφήνεται να παρασυρθεί από την Ύβρη και από την πεποίθηση ότι τα πάντα είναι επιτρεπτά, δεν υπάρχει πια τίποτα το καθορισμένο, τίποτα το συμβατικά αναγνωρισμένο, τίποτα το βέβαιο. Η ίδια η Λαίδη Μάκβεθ είναι αναγκασμένη να υιοθετήσει αφύσικη συμπεριφορά, χάνοντας τα θηλυκά χαρακτηριστικά της για να γίνει ένα είδος αρσενικοθήλυκου ανελέητου και δολοφόνου, μία δαιμονική ύπαρξη στερημένη από κάθε χροιά φύλου αλλά και από ανθρωπιά. Μπορούμε να πούμε ότι η Λαίδη Μάκβεθ γίνεται μία τρανσέξουαλ ante litteram, που απαρνιέται την θηλυκότητα της εξαιτίας της επιθυμίας της για την εξουσία. Παραδόξως, όχι για τον εαυτό της αλλά για τον σύζυγό της. Ο Μάκβεθ, πράγματι, είναι πριν απ’όλα μία οικογενειακή τραγωδία. 

Η τραγωδία ενός ερωτευμένου ζευγαριού που καταστρέφεται διότι παρασύρθηκε από την Ύβρη, την θέληση να ανατρέψει το status quo και την φύση, ακολουθώντας εφήμερες και εξωπραγματικές χίμαιρες που θα οδηγήσουν εκείνον σε μία κατάσταση άγρυπνης παράνοιας και εκείνη στην ίδια την τρέλα.

Μέσα στην άθλια δίνη που τους παρασέρνει, μέσα στην κατηγορηματική άρνηση του φυσικού, δεν θα διστάσουν ακόμη και να εξοντώσουν μία μητέρα με τον γιό της, καταλήγοντας έτσι να θυσιάσουν μία οικογένεια για τα παιχνίδια της εξουσίας.

Εξαιτίας των εγκλημάτων του αφύσικου ζευγαριού, το βασίλειο της Σκωτίας βυθίζεται σε  ένα συνεχές σκότος, που θυμίζει πολύ την ιστορία του βασιλιά Αρθούρου, όταν ανακαλύπτει  την μοιχεία της Γκουίνεβιρ με τον αδελφικό φίλο Λάνσελοτ, πράξη παράνομη που συμβάλει στην διατάραξη της ειδυλλιακής ισορροπίας στο κάστρο του Κάμελοτ, οδηγώντας στην καταστροφή.  

Με την πρόοδο της αφήγησης, το σατανικό σχέδιο των τριών μαγισσών φαίνεται να έχει πάρει το πάνω χέρι, ακόμη και γιατί η προφητεία θέλει ο βασιλοκτόνος να υποκύπτει μόνον σε έναν άνδρα που δεν γεννήθηκε από γυναίκα, και αυτό την στιγμή που το δάσος της Βερνάμης κινείται εναντίον του Ντανσινέιν, δηλαδή εναντίον του ίδιου του Μάκβεθ. 

Αυτά τα δύο στοιχεία φαινομενικά υπερφυσικά και μη πραγματοποιήσιμα, σε τέλειο κλίμα με την τραγωδία, στην πραγματικότητα αποδεικνύονται μία έξυπνη απάτη των τριών μαγισσών. Ο άνδρας που δεν ''γεννήθηκε από γυναίκα'', δηλαδή ο Μακντάφ που στον επίλογο θα επιστρέψει το στέμμα στον νόμιμο κληρονόμο του θρόνου Μάλκολμ, στην πραγματικότητα ήλθε στον κόσμο με τρόπο απόλυτα φυσιολογικό αν και με καισαρική τομή (δηλαδή πρόωρα αρπαγμένος από την μήτρα της μητέρας), και η επίθεση από το δάσος της  Βερνάμης στην πραγματικότητα οφείλεται στην προέλαση των στρατιωτών που αφού έκοψαν τα κλαδιά των δέντρων, καμουφλαρίστηκαν για να καλύψουν την πρόοδο τους δίνοντας την ιδέα ότι είναι το ίδιο το δάσος που κινείται. 

Το υπερφυσικό (στην αρνητική μορφή του) υποχωρεί έναντι της Φύσης, και σε αυτήν υποκύπτει, σχεδόν σαν να ήταν η ίδια η Φύση που αξιώνει την νίκη πάνω στις δυνάμεις που σκοπεύουν να την ανατρέψουν. 

Αναλύοντας λοιπόν την τραγωδία με τα μάτια ενός σύγχρονου αναγνώστη, είναι εύκολο να διαβλέψουμε ένα είδος προειδοποίησης να μην προκαλούμε την φύση, και να μην χαϊδεύουμε φιλόδοξα σχέδια υποταγής της στην θέλησης μας, διότι η ποινή θα είναι η καταστροφή της ίδιας της κοινωνικής δομής, της διάλυσης των οικογενειών, και, όχι τελευταίο, το τέλος της συζυγικής αγάπης, συνθλιμμένης από τον παράφρονα αγώνα για την ικανοποίηση των φιλόδοξων επιθυμιών, ανατρέχοντας  πάση  θυσία σε αυτό που φυσικό δεν είναι. 

Ο Μάκβεθ, λοιπόν, ως αναδρομική αλληγορία αυτού που σήμερα βλέπουμε να συμβαίνει εμπρός από τα μάτια μας, όπου όλα φαίνονται επιτρεπτά, όπου μητέρες και οικογένειες απειλούνται διαρκώς από εγωιστικές αξιώσεις,  και  όπου τα  φύλα, μιμούμενα την Λαίδη Μάκβεθ, γίνονται αφύσικα για να ικανοποιήσουν κάθε ιδιοτροπία που υπαγορεύεται από την φιλοδοξία να θέλουν να αντικαταστήσουν την ίδια την ανθρώπινη φυσιολογία.