ΓΙΑΤΙ ΓΡΑΦΟΥΜΕ ΙΣΤΟΡΙΑ;

 Το παρακάτω κείμενο είναι η ομιλία του Δημήτρη Μιχαλόπουλου στην εκδήλωση που έγινε την Κυριακή 29 Απριλίου στην αίθουσα της Παλαιάς Βουλής, με θέμα την παρουσίαση της νέας έκδοσης του βιβλίου του άνωθεν συγγραφέα με τίτλο Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ: Η ΑΛΛΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ

                                                                                                                                                      Θεόδοτος

Πάτερ Στυλιανέ,

Κυρίες καὶ Κύριοι,

Δ. Μιχαλόπουλος

            Τὸ βασικὸ ἐρώτημα στὸ ὁποῖο ἀπόψε ὀφείλει κανεὶς νὰ δώση ἀπάντηση εἶναι τὸ ἀκόλουθο:

            Γιατί γράφουμε Ἱστορία;

Τί σημασία ἔχει ἡ συνεχής, συστηματικὴ ἀναμόχλευση τοῦ παρελθόντος καὶ ἡ ἀέναη προσπάθεια ἀποκατάστασης μιᾶς περασμένης πραγματικότητας τὴν ὁποία λίγοι πιὰ θυμοῦνται καὶ ἀκόμα λιγότεροι θέλουνε  νὰ ἀποκατασταθῆ; 

Τί εἶναι μὲ λίγα λόγια αὐτὸ ποὺ ἔσπρωξε τὸν Θουκυδίδη νὰ γράψη τὴν ἱστορία τοῦ  γενικευμένου δράματος τῆς ἐποχῆς του - ἀφήνοντας κατὰ μέρος τὴν προσωπική του τραγωδία;

Τί εἶναι ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν Πολύβιο νὰ ἀφήση κατὰ μέρος τὴ δική του πατρίδα καὶ νὰ  ἀνιχνεύση τὴν ὁδὸ ποὺ ἀκολούθησε ἡ Ρώμη, ὥστε αὐτὴ νὰ ἀναχθῆ σὲ Δύναμη οἰκουμενικῆς ἐμβέλειας;

Γιατί καὶ ὁ Πλούταρχος καὶ ὁ Λουκιανὸς ἀλλὰ καὶ ὁ αὐτοκράτορας Ἰουλιανὸς  ἐτόνισαν  ὅτι ὑπέρτατο καθῆκον τοῦ ἱστορικοῦ εἶναι νὰ λέη τὰ σῦκα σῦκα καὶ τὴ σκάφη σκάφη;

            Γιατί ἡ Ἄννα Κομνηνὴ μᾶς ἄφησε ὡς παρακαταθήκη τὴν ἐντολὴ ὅτι, καθὼς ἀρχίζουμε νὰ γράφουμε Ἱστορία, ἔχουμε καθῆκον νὰ ἀποβάλουμε τὴν καθημερινότητα καὶ νὰ περιβληθοῦμε τὸ τῆς Ἱστορίας ἦθος;

            Γιατί, τέλος,  ὁ Γίββων, ὁ Βρεταννὸς ἱστορικὸς τοῦ Βυζαντίου, ὅταν τελείωσε τὸ μνημειῶδες βιβλίο του γιὰ τὴν Παρακμὴ καὶ Πτώση τῆς Ἀνατολικῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας τοῦ Ἑλληνικοῦ Γένους, βγῆκε στὸν κῆπο του καὶ κύτταζε γιὰ ὥρα πολλὴ τὰ «ἄστρα τοῦ οὐρανοῦ»;

            Διότι, Κυρίες καὶ Κύριοι, καθὼς  αὐτὸς ποὺ θέλει νὰ γράψη Ἱστορία κάθεται στὸ τραπέζι του καὶ ἑτοιμάζεται νὰ ἀρχίση τὴ δουλειά του, ἐν τῇ ἀπερισπάστῳ ἡσυχίᾳ τοῦ γραφείου ὅπως ἔλεγε καὶ παλιὸς καθηγητής μας στὴ Φιλοσοφικὴ Σχολὴ τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, οἱ τάφοι γύρω του ἀνοίγουν, οἱ νεκροὶ βγαίνουν ... καὶ ἀρχίζουν νὰ τοῦ μιλοῦν. Μιλᾶνε καὶ λένε καὶ λένε καὶ λένε... καὶ γεμίζει ὁ χῶρος γύρω ἀπὸ τὸ τραπέζι ὅπου ὁ ἱστορικός μας  γράφει καὶ αἵματα καὶ  πόνο καὶ  τραγωδίες καὶ θλίψη  ἀπέραντη... ἕνα ἀτέλειωτο, συνεχὲς δρᾶμα, μὲ λίγα λόγια, μέσα στὴ ροὴ τοῦ ὁποίου οἱ στιγμὲς τῆς ὅποιας εὐτυχίας εἶναι τόσο σπάνιες ὅσο καὶ τὰ διαμάντια  μέσα στὸν βοῦρκο τῶν ποταμῶν τῆς Ἀφρικῆς. Καὶ ἐδῶ ἀκριβῶς εἶναι ποὺ ὁ ἱστορικὸς ἀρχίζει νὰ παλεύη μὲ τὸν ἴδιο του τὸν ἑαυτό. Διότι οἱ νεκροὶ φωνάζουν, κραυγάζουν, χειρονομοῦν καὶ ἀπαιτοῦν ἕνα καὶ μόνο : τὴν Ἀλήθεια – καί, βεβαίως, μέσω τῆς Ἀλήθειας τὴ Δικαίωση.

            Διψοῦν γιὰ Δικαιοσύνη οἱ νεκροί μας· καὶ αὐτό, γιατὶ ἡ Δικαιοσύνη ἐλευθερώνει: ἐλευθερωθέντες γὰρ τοῦ σφάλματος... ἴτε  ἐν δικαιοσύνῃ, ὅπως θὰ μποροῦσε νὰ πῆ κανεὶς - ἔστω καὶ παραφράζοντας τὸν Ἀπόστολο Παῦλο. Ἤ, γιὰ νὰ θυμηθοῦμε ἐδῶ τὸν λόγο τοῦ ἴδιου τοῦ Χριστοῦ: γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς. 

            Ἡ Ἀλήθεια καὶ μόνο αὐτή, Κυρίες καὶ Κύριοι, ἐλευθερώνει. Καὶ ἔτσι ὁ ἱστορικός, καθὼς μὲ τὸν λόγο του προσπαθεῖ νὰ ἀπονείμη δικαιοσύνη στοὺς διψασμένους γιὰ αὐτὴν νεκρούς, ἀναλαμβάνει –γιὰ λίγο ἔστω- τὸ ἔργο τοῦ ἴδιου τοῦ Θεοῦ. Ἐλευθερώνει τὰ περασμένα καὶ τοὺς πρωτεργάτες τους ἀπὸ τὰ δεσμὰ τῆς λησμοσύνης, τοὺς φέρνει στὸ φῶς, τοὺς μεταβάλλει ἀπὸ θλιβερὲς σκιὲς τοῦ παρελθόντος σὲ φωτεινὲς ὑπάρξεις τῆς αἰωνιότητας καὶ τοὺς ἀπολύει ἐν μακαριότητι καὶ εἰρήνῃ.  Καὶ τότε καὶ ὁ ἴδιος μπορεῖ νὰ ἀναφωνήση ἔργον καλὸν εἰργασάμην καὶ νὰ σταματήση νὰ γράφη - ἔστω καὶ προσωρινῶς.

* * *

Το εξωφυλλο της νέας έκδοσης του βιβλίου

Ἡ ἀπόδοση δικαιοσύνης, τὸ τοῦ ἱστορικοῦ ἦθος ποὺ κανεὶς περιβάλλεται προκειμένου νὰ ἀναστήση τὸ παρελθόν, δὲν συμβιβάζεται μὲ τὴν ἐμπάθεια· διότι ἡ ἐμπάθεια ἐπιφέρει προκατάληψη. Ὑπάρχουν ὅμως περιπτώσεις κατὰ τὶς ὁποῖες ὀφείλει κανεὶς νὰ ἐμφανιστῆ  ὡς ἐμπαθής, χωρίς, βέβαια, νὰ εἶναι, προκειμένου νὰ ἀποκαταστήση τὴν ἰσορροπία τῶν γεγονότων. Τί θέλω νὰ πῶ; Τὸ ἑξῆς:

            Ἡ ἀποκατάσταση τῆς Δικαιοσύνης δὲν ἔχει χαρακτήρα μόνο μεταφυσικό, ἀτομικὸ ἐὰν θέλετε. Δὲν προσπαθοῦμε νὰ ἀπονείμουμε δικαιοσύνη στὸ παρελθόν, μόνο καὶ μόνο γιὰ νὰ εἴμαστε ἐντάξει μὲ τὸν ἑαυτό μας καὶ γιὰ νὰ ἔχουμε καλὴν ἀπολογίαν ἐνώπιον τοῦ φοβεροῦ βήματος τοῦ Θεοῦ. Ποτέ, πράγματι, δὲν πρέπει νὰ μᾶς διαφεύγη ὅτι τὰ ἄνω τοῦ Θεοῦ μὰ τὰ κάτω καὶ ἡμῶν, δηλαδὴ τῶν ἀνθρώπων. Ἀπονέμουμε, λοιπόν, δικαιοσύνη στὸ παρελθόν, ἀκριβῶς γιὰ νὰ καταλάβουμε τὸ δικό μας παρὸν καί, κατὰ συνέπεια, γιὰ νὰ ἔχουμε ἐμεῖς καί, κυρίως, αὐτοὶ ποὺ θὰ ἔλθουν μετὰ ἀπὸ ἐμᾶς ἕνα καλλίτερο μέλλον.  Ὄλβιος ὅστις τῆς ἱστορίας ἔσχεν μάθησιν, λέγανε καὶ πιστεύανε οἱ Ἀρχαῖοι· καὶ στὸ σημεῖο αὐτὸ πρέπει ἰδιαιτέρως νὰ τονιστῆ ὅτι ἡ λέξη «ὄλβιος» ἀφορᾶ ὄχι μόνο τὴν ἠθική, πνευματικὴ εὐτυχία ἀλλὰ καὶ τὴν ὑλική. Μὲ λίγα λόγια, οἱ Ἀρχαῖοι θέλανε νὰ ποῦν ὅτι, προκειμένου νὰ εἶναι κανεὶς εὐτυχισμένος σὲ αὐτὸν τὸν κόσμο, προκειμένου αὐτὴ ἡ ζωὴ νὰ πάψη νὰ εἶναι vallis lacrymarum (κοιλὰς δακρύων)  καὶ νὰ γίνη εἶδος παραδείσου ἐπίγειου, πρέπει οἱ ἄνθρωποι νὰ γνωρίζουν τὴν Ἱστορία τους. Καὶ αὐτὸ ἀποτελεῖ συλλογισμὸ αὐταπόδεικτο, διότι, ἡ γνώση τῶν σφαλμάτων τοῦ παρελθόντος ἀποτρέπει τὴν ἐπανάληψή τους στὸ μέλλον καί, κατὰ συνέπεια, ἐπιφέρει τὴν πρὸς τὰ ἄνω ἐξέλιξη τῆς ἀνθρωπότητας. Ἡ διαπίστωση ὅμως αὐτὴ συνεπάγεται καὶ κάτι ἄλλο: τὴν τεράστια πολιτικὴ χρησιμότητα τῆς Ἱστορίας. Ὅποιος ἐλέγχει τὸ παρελθόν, ἐπικρατεῖ στὸ παρὸν καὶ διαμορφώνει τὸ μέλλον, διακηρύσσουν μὲ τὰ graffiti τους οἱ ἀναρχικοὶ τῶν  εὐρωπαϊκῶν μεγαλοπόλεων· καὶ ἔχουν δίκιο. Καὶ τοῦτο, διότι –πράγματι!- ἡ ἑρμηνεία τοῦ παρελθόντος προσφέρει –πάνω σὲ πιάτο, θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ πῆ- τὸ κλειδὶ τόσο γιὰ τὴ διαμόρφωση τοῦ μέλλοντος ὅσο καὶ γιὰ τὴν ἐπικράτηση στὸ παρόν. Αὐτὸ -καὶ εἶναι πρὸς τιμήν μας- ὁ πρῶτος ποὺ ἐμφαντικῶς τὸ διακήρυξε σὲ ὁλόκληρη τὴν Εὐρώπη εἶναι ὁ Κωνσταντῖνος Παπαρρηγόπουλος, καθὼς προσπάθησε νὰ ἀσχοληθῆ μὲ τὴ ζωὴ καὶ τὴ δράση τοῦ Γεώργιου Καστριώτη, τοῦ θρυλικοῦ Σκεντέρμπεη. Καὶ -φυσικά!- εἶχε δίκιο. Νά γιατί κι ἐγώ, ποὺ προσπαθῶ (ἀνεπιτυχῶς ἕως τώρα) νὰ βαδίσω στὸν δρόμο ποὺ χάραξε ὁ μέγας Παπαρρηγόπουλος, ἀποστρέφομαι τὴν κομματικοῦ χαρακτήρα πολιτική· καὶ νά γιατί πῆρα τὴν ἀπόφαση νὰ ἀσχοληθῶ (ὅπως ἔκανε ὁ Παπαρρηγόπουλος γιὰ  τὸν Σκεντέρμπεη) μὲ τὴ ζωὴ καὶ τὴ δράση τοῦ Ἐλευθέριου Βενιζέλου.

            Πάτερ Στυλιανέ, Κυρίες καὶ Κύριοι, οὔτε βενιζελικὸς εἶμαι οὔτε ἀντιβενιζελικός. Ὅταν ὅμως ἡ μορφὴ τοῦ Ἐλευθέριου Βενιζέλου γίνεται ἔμβλημα γιὰ τὴν καταπίεση, καταπάτηση καί, τελικῶς, ἐξόντωση τῶν λαῶν τῆς Εὐρώπης μας· ὅταν ὑπάρχουν –δῆθεν- πολιτικοὶ ποὺ ζητᾶν τὴν ψῆφο σας, ἐπειδὴ ἔχουν σφετερισθῆ τὸ ὄνομα «Βενιζέλος»· ὅταν ἕνας ὁλόκληρος κόσμος, στὸν ὁποῖο συγκαταλέγονται οἱ γονεῖς οἱ δικοί μου καὶ τῆς γυναίκας μου καὶ φίλων μου, στὸν ὁποῖο κόσμο ἡ Ἑλλάδα ὀφείλει τὰ πάντα, πέφτει στὴ γέεννα ὄχι τοῦ πυρὸς ἀλλὰ τῆς λήθης ἐπειδή, λόγω τῆς κοινοβουλευτικῆς δημοκρατίας, ἀλωνίζουνε στὴν Εὐρώπη μας οἱ κάθε λογῆς «χρυσοκάνθαροι» ἀπατεῶνες· ὅταν αὐτὸς ποὺ χάρισε τὰ Γιάννενα στὸν Ἑλληνικὸ Στρατὸ παραμένει βυθισμένος στὴ λησμονιὰ, ἐνῶ ἡ μνήμη τῶν ἀπατεώνων ποὺ τότε ἐνίσχυσαν τοὺς ἐχθροὺς τοῦ Γένους μας ἀποτελεῖ ἀντικείμενο τιμῆς πανελλήνιας... ἔ, τότε, Κυρίες καὶ Κύριοι, ἐπιβάλλεται ἡ ἀντίδραση. Ὁ ἱστορικὸς στὴν περίπτωση αὐτὴ  ζώνεται τὰ δικά του ἄρματα καὶ ρίχνεται στὸν ἀγώνα. Καὶ τὰ ἄρματα, Κυρίες καὶ Κύριοι, τοῦ ἱστορικοῦ εἶναι ὁ λόγος του, ὁ γραπτὸς ἔστω. Διότι ὁ λόγος σὰρξ ἐγένετο καὶ ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν· καὶ αὐτὸ ὀφείλουμε νὰ τὸ ἔχουμε συνεχῶς στὸ μυαλό μας σὲ στιγμὲς τόσο πολὺ κρίσιμες ὅσο οἱ τωρινές.

             Νά τί προσπαθοῦσα νὰ κάνω, γράφοντας αὐτὸ τὸ βιβλίο, τὴν παρουσίαση τοῦ ὁποίου σεῖς τιμᾶτε μὲ τὴν παρουσία σας ἀπόψε - ἐδῶ. Τὸ κατόρθωσα; Δὲν ξέρω· καὶ δὲν ξέρω, ἐπειδὴ ἡ εὐόδωση ὁποιουδήποτε ἔργου σὲ αὐτὸν τὸν κόσμο οὐ τοῦ θέλοντος οὐδὲ τοῦ τρέχοντος,  ἀλλὰ τοῦ ἐλεοῦντος θεοῦ.

            Πάτερ Στυλιανέ, Κυρίες καὶ Κύριοι, εὐχαριστῶ ποὺ ἤλθατε ἐδῶ σήμερα – καὶ μὲ ἀκούσατε.