ΚΑΡΛ ΠΟΠΠΕΡ: Ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΤΗΣ ΑΠΟΣΥΝΘΕΣΗΣ

Γράφει ο Βαρώνος Μυνχάουζεν

Ο Καρλ Πόππερ ήταν ένας από τους πατέρες του σύγχρονου φιλελεύθερου κινήματος. Στα νιάτα του υπήρξε μαρξιστής και από μερικούς θεωρείται μέλος της σχολής της Φραγκφούρτης. Σε αυτόν, ουσιαστικά, βασίζεται η σύγχρονη πολιτική που ακολουθείται στη Δύση. Μεταξύ άλλων δίδαξε τον Τζορτζ Σόρος όταν αυτός σπούδαζε στο London School of Economics. Τα ιδρύματα της «ανοικτής κοινωνίας» τα οποία ο Σόρος μετά μανίας ανοίγει βασίζονται στις θεωρίες του Πόππερ.

Παρακάτω θα εξετάσουμε τα βασικά σημεία της σκέψης τους.

Ενάντια στην Ιστορία:

Ο Iστορικισμός είναι μία μέθοδος επαγωγής, βάσει της οποίας μπορεί κάποιος να κατανοήσει το παρόν και να κάνει προβλέψεις για το μέλλον, συγκεκριμένα για την ανθρώπινη κοινωνία. Ουσιαστικά πρόκειται για παρατήρηση των ανθρωπίνων κοινωνιών, μέσα στην ιστορία, ώστε να κατανοηθεί ο τρόπος λειτουργίας τους. Ο Πόππερ βρίσκεται φανατικά απέναντί του. Η κριτική του βασίζεται στην πολυπλοκότητα των ανθρωπίνων κοινωνιών και τη δυσκολία λειτουργίας κοινωνικού πειράματος, καθώς και ότι η επαγωγή δεν συμβαδίζει με την επιστημονική μέθοδο, θεωρώντας όλα τα γεγονότα της ιστορίας μεμονωμένα, αποτελέσματα της τύχης και άρα ασύνδετα μεταξύ τους.

Το θέμα όμως είναι ότι για να δημιουργηθεί μία θεωρία, χρησιμοποιείται ακριβώς επαγωγική μέθοδος. Όταν τα βρίσκει σκούρα λέει ότι η οποιαδήποτε απόδειξη εναντίον μίας ιστορικής παρατήρησης αποδεικνύει τη μη ορθότητα της θεωρίας, το οποίο δεν σημαίνει από μόνο του τίποτα γιατί στις περισσότερες θεωρίες υπάρχουν εξαιρέσεις, που ακολουθούν δικούς τους κανόνες. 

Το πρόβλημα με το επιχείρημα του Πόππερ είναι ακριβώς ότι χρησιμοποιεί την ίδια μέθοδο χωρίς όμως να μελετήσει την ιστορία. Ουσιαστικά οι παρατηρήσεις είναι μεροληπτικές και συναισθηματικές, όπως το παραδέχεται και ο ίδιος στο έργο του The Poverty of Historicism. Όχι μόνο κατηγορεί την ιστορική έρευνα για τα θύματα του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου και της Ε.Σ.Σ.Δ. αλλά θεωρεί ότι η ιστορία είναι πρακτικά ανώφελη. Βασικά πίστευε ότι ο μόνος λόγος που αυτή διδάσκεται είναι επειδή οι κυβερνήτες θέλανε να δοξάζονται ως θεοί. 

Γιατί όμως ο Ποππερ στρέφεται τόσο σφόδρα κατά της ιστορίας; Διότι μέσα από τη μελέτη της ιστορίας μπορούμε να διδαχθούμε αυτό που ο ίδιος δεν θέλει να γνωρίζουμε, δηλαδή πως η φιλελεύθερη δημοκρατία και η αριστερά οπουδήποτε και οποτεδήποτε κι αν εφαρμόστηκαν απέτυχαν: η αθηναϊκή δημοκρατία πολεμώντας να ‘ελευθερώσει’ τον κόσμο από τη τυραννία τον υποδούλωσε, οι σύγχρονες χώρες σβήνουν για πολιτικά αίτια, που κανείς σχεδόν δε θέλει να αντιμετωπίσει ή και απλά να ονοματίσει, η Ε.Σ.Σ.Δ. κατέρρευσε από το οικονομικό της σύστημα, κλπ.

 Ουσιαστικά, η ιστορία είναι σκληρός δικαστής των ιδεών του οραματιστή της ανοιχτής κοινωνίας. Για αυτό το λόγο όταν εναντιώνεται στη διδαχή της ιστορίας, εναντιώνεται και στη μορφή την πιο απεχθή για αυτόν: την ηγετική μορφή, δηλαδή τη μορφή του ανθρώπου που μπορεί να ανέβει πάνω από τους ανθρώπους και να τους κυβερνήσει, πιο συγκεκριμένα τους κατόχους της πολιτικής τέχνης. Ο βασικός λόγος αυτής της εναντίωσης είναι ότι αυτοί οι άνθρωποι εναντιώνονται με την ύπαρξή τους στα εξισωτικά πιστεύω, ουσιαστικά έχουν τη θέση αυθεντίας κάτι που σε μία ανοικτή κοινωνία δεν μπορεί να υπάρχει.

Προς την "ανοιχτή κοινωνία":

Τα απόνερα της ιδεολογίας του Πόππερ

Ο Πόππερ οραματιζόταν το τέλος των "κλειστών" κοινωνιών. Δηλαδή των κοινωνιών με ταξικά συστήματα, βασιζόμενες στη θρησκεία (ταμπού για αυτόν) και στους αυστηρούς νόμους. Η ανοιχτή κοινωνία είναι μία κοινωνία όπου η κυβέρνηση πρέπει να ελέγχεται από το λαό, να τον φοβάται, να παρατηρείται από αυτόν και να του δίνει ελευθερίες. Η βάση της κοινωνίας αυτής είναι τουλάχιστον προβληματική μιας και ο ειρμός της σκέψης του ξεκινάει από μία κακή κριτική των Πλατωνικών πιστεύω: ότι η κυβέρνηση υπάρχει για να προστατεύει τους πολίτες της και για αυτό τους αφαιρεί κάποιες ελευθερίες. Προσέξτε, ότι η κλειστή κοινωνία ορίζει σαφή στόχο στις ενέργειές της (να προστατέψει τα μέλη της). Καλό πριν συνεχιστεί η αναζήτηση είναι να τονισθεί το γεγονός ότι από τον ορισμό του Πλάτωνα για τη δικαιοσύνη: «δίκαιο είναι να κάνει κάποιος αυτά που πρέπει να κάνει» ο Πόππερ, κατανοεί ότι η δικαιοσύνη είναι η υποδούλωση σε αφέντη και δίκαιο είναι ό,τι αυτός πει. Αντιδρά σε αυτή του τη σκέψη γράφοντας μέσα σε παρένθεση ότι «άμα αυτό είναι δίκαιο εγώ προτιμώ να είμαι με τους άδικους». Ακριβώς επειδή του ήταν αδύνατο να επιχειρηματολογήσει σοβαρά κατά του Πλάτωνα φρόντισε να τον συκοφαντήσει και κακολογήσει.

Αυτή είναι η ουσία της ανοιχτής κοινωνίας όμως: δεν ξέρει τι θέλει να επιτύχει, δεν έχει στόχους και τίποτα από όσα βασίζει δεν είναι σαφές. Ο Πόππερ ενώ πολεμά τον Πλάτωνα τον Αριστοτέλη και τον Χέγκελ, στον Μαρξ δείχνει μία επιείκεια, που φτάνει το ψεύδος και την υποκρισία. Συγκεκριμένα ενώ κατηγορεί τους υπόλοιπους ως ψεύτες, ο ίδιος αφαιρεί από τη πένα του Μαρξ το όραμα οικοδόμησης προλεταριακής δικτατορίας, κάτι που ασφαλώς αποτελεί ουσιώδες σημείο στη μαρξιστική ιδεολογία. Την ευθύνη τη ρίχνει στον Λένιν. Ουσιαστικά στην καλύτερη επαναλαμβάνει με άλλη ορολογία τα επιχειρήματα του Πλάτωνα.

Αντί επιλόγου καλό είναι να αναλογιστεί κανείς το γιατί η αριστερή ή ανοικτή κοινωνία είναι εξ αρχής καταδικασμένη σε αποτυχία: προασπίζει μόνο την ελευθεριοτήτα, δηλαδή την ελευθερία από ηθικούς κανόνες, καταδικάζοντας τα υπερβατικά σύνολα, προωθώντας μόνο μονάδες και θεωρώντας τις κοινωνίες ως απλές συγκεντρώσεις μονάδων και όχι ως ανθρώπινα σύνολα. Ουσιαστικά λοιπόν αποσυνθέτει και κατακερματίζει, θεοποιεί τα πάθη και τον ατομικισμό.

Το ενδιαφέρον με τον Ποππερ είναι πως προς το τέλος της ζωής του παραδέχθηκε εν μέρει το κίνδυνο που έλαχε για την Ευρώπη: πως όσοι τη μισούν κυριαρχούν σε αυτή, δηλαδή οι μαρξιστές, όπως αναφέρει στο πρώτο υστερόγραφο της αυτοβιογραφίας του (βλ. Popper Karl, Unended Quest, Routledge classics).

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Πρέπει να έχουμε κατά νου, ότι ο Πόππερ ανήκει σε εκείνη την ομάδα ανθρώπων, που συστηματικά εδώ και αιώνες, βάζουν ''βόμβες'' στα θεμέλια του δυτικού πολιτισμού. Έτσι, τα επιστημονικά έργα τους ούτε τυχαία είναι ούτε προέρχονται από μία αυθόρμητη ώθηση για την έρευνα. Έχουν ως βασικό στόχο την πρόκληση χάους από την μία, και από την άλλη προσπαθούν να κτίσουν πάνω στα συντρίμμια που άφησαν οι προκάτοχοι τους: οι πολιτισμικές ''βομβιστικές επιθέσεις'' γίνονται κατά κύματα, για παράδειγμα, πρώτα έρχεται ο Διαφωτισμός και γκρεμίζει την Παραδοσιακή φιλοσοφία, και μετά έρχεται ο Μαρξισμός ο οποίος προσπαθεί να κτίσει πάνω σε αυτά τα ερείπια. Μετά, αφού ο Μαρξισμός μετατραπεί και αυτός σε ερείπια, έρχεται η Σχολή της Φραγκφούρτης και κτίζει πάνω σε αυτά, και ούτω καθεξής. Με άλλα λόγια οι ''επόμενοι'' δεν διαφωνούν με τους ''προηγούμενους'', απλώς κάνουν νέα βήματα στην ''εξελικτική διαδικασία''…