Ο ΕΞΕΥΓΕΝΙΣΜΕΝΟΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΡΑΦΑΗΛΙΤΩΝ ΠΟΙΗΤΩΝ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΩΝ

Άρθρο του Luca Leonello Rimbotti

Mετάφραση: Ελευθέριος Αναστασιάδης

Ήταν καλλιτέχνες και ποιητές, αγαπούσαν την καθηλωτική ομορφιά, την πολύτιμη λεπτομέρεια, την εκλεπτυσμένη φροντίδα του περιβάλλοντος. Αντιπροσώπευαν μία φύση που ήταν ταυτόχρονα φανταστική και ρεαλιστική, περιγράφοντας με έντονα και υπέροχα χαρακτηριστικά τις πιο ονειρεμένες εκφράσεις του ανθρώπινου προσώπου. Επρόκειτο για  τα μέλη της αδελφότητας των Προραφαηλιτών, μιας ένωσης γεννημένης στο Λονδίνο στα μέσα του 19ου αιώνα. Ήταν καλλιεργημένοι αισθητικοί, εχθροί της Βικτωριανής μετριότητας, ενάντιοι σε εκείνο το χυδαίο κόσμο των επιχειρήσεων και του πλουτισμού, που προσλάμβανε γύρω από αυτούς τα χαρακτηριστικά της θριαμβευτικής πλέον καπιταλιστικής μάστιγας. 

Ονειρεύονταν την επιστροφή στο ιταλικό 1300 και 1400, στον Beato Angelico, στο Luca Signorelli, στο Filippino Lippi, στη μεσαιωνική πόλη, σε μία κοινωνία στην οποία επικρατεί τάξη και γαλήνη, σε ένα κόσμο ρυθμισμένο πάνω στον άνθρωπο, στην αγάπη για το ωραίο. Ήθελαν να επιστρέψουν σε εκείνες τις λεπτές Μαντόνες της Φλωρεντίας με τις αρμονικές αναλογίες και τα χαριτωμένα χαρακτηριστικά, που στην πράξη ήταν οι γυναίκες της καθημερινότητας, που οι ζωγράφοι μας μπορούσαν να συναντήσουν στο δρόμο. Φιγούρες του λαού, αλλά ενός λαού ευγενούς, σοβαρού μα και παιχνιδιάρικου, φιγούρες ανθρώπων με μία έμφυτη αίσθηση της αρμονίας. Και σκέπτονταν εκείνη τη φύση του φόντου, διαυγή, φωτεινή, εμπλουτισμένη από το παιχνίδι των γλυκών προοπτικών: τα φόντα ενός Benozzo Gozzoli, οι λόφοι και τα δένδρα ενός Perugino, η γη μας, η ύπαιθρός μας, ακόμη αναγνωρίσιμη με την πρώτη ματιά. Με λίγα λόγια, η ζωγραφική πριν από τον Raffaello (εξ ου και το όνομα της αδελφότητας), πριν να οδηγηθεί στην αμετροεπή θριαμβολογία της ύστερης Αναγέννησης.

Έργο της Μαρίας Ε. Σπάρταλη

Οι Προραφαηλίτες ήταν ερωτευμένοι με την Ιταλία, ειδικά με τη Φλωρεντία. Παρουσίαζαν ένα φανταστικό Μεσαίωνα, ευγενή και μαγικό, ζωγράφιζαν ιστορικά, θρησκευτικά και αλληγορικά υποκείμενα, εμπνεόμενοι από το Δάντη, από τα λαϊκά παραμύθια, από τη ρομαντική ποίηση ενός Keats, από την πιο υψηλή παράδοση της ομορφιάς, από το βάθος του συναισθήματος της ευρωπαϊκής μας κουλτούρας. Μεταξύ αυτών, υπήρξαν εξέχουσες προσωπικότητες, όπως ο Dante Gabriele Rossetti, φημισμένος ζωγράφος και μελετητής του Δάντη που ήταν μεταξύ των πρώτων και πιο σημαντικών εμψυχωτών της αδελφότητας. Έπειτα, ο μεγάλος κριτικός της τέχνης John Ruskin, ο οποίος έγινε ένα είδος προστάτη της αδελφότητας. Σημαντική φιγούρα μεταξύ των Προραφαηλιτών ήταν και η Ελληνίδα Μαρία Ευφροσύνη Σπαρτάλη αλλά και ο William Morris. 

Με αυτόν, η αδελφότητα των Προραφαηλιτών προσέλαβε έναν τόνο πιο στρατευμένο, η τέχνη πλαισιώθηκε με ένα αληθινό ιδεολογικό σχέδιο, όπου μία μορφή ρομαντικού λαϊκισμού παντρεύτηκε με τον ουτοπιστικό σοσιαλισμό, που είχε μεγάλη παράδοση στην Αγγλία. Στην απλή της σύνθεση, η προραφαηλιτική, ας την πούμε, ιδεολογία ήταν ιδιοφυής. Ήταν η ιδέα της εξιδανίκευσης, της πολυτέλειας, των όμορφων, σπάνιων πραγμάτων και των ευγενών τρόπων, του εκλεπτυσμένου στιλ, της κατάστασης σε στάση, σα μαγεμένης, μέσα σε ένα συμβολικό περιβάλλον. Δίπλα σε αυτήν, βρισκόταν η ιδέα ενός λαού εξευγενισμένου από μία εργασία με ανθρώπινη διάσταση, ενός λαού που ήταν όχι μόνο  τεχνίτης και άρα εμπλουτισμένος από την ομορφιά της τέχνης του αλλά και δημιουργός.

Οι Προραφαηλίτες, γεννημένοι την περίοδο των υπερβολών του καπιταλισμού, που στην Αγγλία του 1800 κατασκεύαζε την ισχύ του πάνω στη μιζέρια και την εκμετάλλευση των απόκληρων μαζών, ανέπτυξαν μία δική τους κοινωνική ευαισθησία, η οποία όμως δεν σχετιζόταν με τον ψυχρό μαρξιστικό οικονομισμό (η μόνη εξαίρεση υπήρξε ο William Morris  που συνεργάστηκε με το Μαρξ και τον Έγκελς). Ο δικός τους σοσιαλισμός δεν ήταν ανθρωπιστικός, αλλά λαϊκός. Θα μπορούσε να λεχθεί πως ήταν πατριωτικός, ρομαντικός και σχεδόν μυθικός. 

Όπως και οι σύγχρονοι τους Γερμανοί Ναζαρήνοι, που ήταν επηρεασμένοι από τις θεωρίες  του  Schlegel και του Wackenroder, θεωρίες εχθρικές προς τον ακαδημαϊσμό και ευνοϊκές σε θρησκευτικές και πατριωτικές εμπνεύσεις, οι Προραφαηλίτες ήθελαν ένα είδος αισθητικού σοσιαλισμού δημιουργημένου πάνω στη βάση της εκτεταμένης μικρής  βιοτεχνίας. Για να το πούμε απλότερα: επιθυμούσαν τη σοσιαλιστικοποίηση του ωραίου. Ο Morris, για παράδειγμα, πρότεινε ένα είδος νέου συντεχνιασμού, μία κοινωνίας βασισμένης  πάνω στην εργασία των τεχνιτών, δηλαδή τη σοσιαλιστικοποίηση της εργασίας και επομένως και της τέχνης. Ο καλλιτέχνης λοιπόν υπάρχει ως στοιχείο αντίδρασης στην κοινωνική και ψυχολογική αλλοτρίωση προκαλούμενη από τον καπιταλισμό.

Όλα αυτά, ενωμένα στο ζωγραφικό γούστο για τις ιστορικές σκηνές, για μία ονειρική θηλυκή ομορφιά και για τις μαγευτικές τοποθεσίες, επαναδιατυπώνοντας τα μοτίβα ενός μυθικού μεσαίωνα, μας θυμίζουν τους  Ιταλούς Adolfo De Carolis,  Gaetano Previati, Galileo Chini καθώς και το συμβολισμό στη ζωγραφική.

Η ιδιοφυία και η ευγένεια αυτών των ιδανικών -των οποίων ο d’Annunzio υπήρξε ο κληρονόμος κι ωστόσο πιο ικανός από τους Προραφαηλίτες να παράγει στρατευμένες ιδέες– αναπαυόταν πάνω στην προσφορά της τέχνης στο λαό. Ο σοσιαλισμός των Προραφαηλιτών, ήταν η γενική απόρριψη της καπιταλιστικής κοινωνίας και βασιζόταν στη θέληση να προωθήσουν αυτό που αποκαλούσαν 'ενσωματωμένη τέχνη'. Την τέχνη δηλαδή που θα διαμόρφωνε το περιβάλλον του ανθρώπου σεβόμενη την ιστορία, την παράδοση και τη φύση.

Κατά το Morris επίσης, η κοινοτική εργασία, ακόμη και στο καλλιτεχνικό περιβάλλον, ήταν η καλύτερη συνθήκη για να πραγματωθεί η ατομική δημιουργικότητα. Η ιδέα των Προραφαηλιτών για μία  υψηλή και εκλεπτυσμένη τέχνη του λαού, καθώς και η πεποίθηση τους να επιστραφεί στην εργασία των τεχνιτών υψηλού επιπέδου ο ρόλος του κοινωνικού κοχλία, αφαιρώντας τον από τη βιομηχανοποίηση, υπήρξε ένας γενναιόδωρος καρπός. Ωστόσο, αυτός ο καρπός ήταν μεταπολιτικός και έτσι δεν μπορούσε να μετατραπεί σε μία συγκεκριμένη πολιτική πρόταση. 

Σημείωση: Όταν στο Θεόδοτο παρουσιάζουμε κάποια Θεώρηση, δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι την αποδεχόμαστε ως βέλτιστη (όλα είναι σχετικά, ανάλογα με τις εποχές, τις συνθήκες και τους τόπους). Στις αναζητήσείς μας εφαρμόζουμε πάντα το ΄κατ’οικονομίαν΄.