Η ΜΠΟΑΖIA ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ: Η ΒΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΦΥΛΕΤΙΚΟΥ ΕΞΙΣΩΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΥ ΣΧΕΤΙΚΙΣΜΟΥ

Γράφει ο Ιωάννης Αυξεντίου

Franz Uri Boas

Όπως ασφαλώς γνωρίζετε, εδώ και πολλές δεκαετίες, υπάρχει ένας όρος που έχει εξαφανιστεί από κάθε ακαδημαϊκή, πολιτική και κοινωνική συζήτηση ή αναζήτηση: ο όρος φυλή, ράτσα (razza). Μάλιστα, αν δεν κάνω λάθος, υπάρχουν και χώρες στις οποίες αυτός ο όρος βρίσκεται υπό απαγόρευση ή σχεδόν. Παλαιότερα τα πράγματα δεν ήταν έτσι: Πριν από το 1930 ήταν  αποδεκτή πεποίθηση από σχεδόν όλη την ακαδημαϊκή κοινότητα αλλά και από κάθε εχέφρονα άνθρωπο, ότι οι πολιτισμικές διαφορές των διαφορετικών ανθρωπίνων φυλών, οφείλονται σε βιολογικούς παράγοντες, και άρα, ότι οι πολιτισμοί είχαν στην βάση τους  φυλετικές βιολογικές προδιαθέσεις. Έλα όμως που ο καιρός των αυτονόητων και της ορθής ερμηνείας της πραγματικότητας έπρεπε να λάβει τέλος, γιατί έτσι αποφάσισαν κάποιοι…

Ένας από αυτούς ήταν ο Φραντς Ούρι Μπόαζ  (1858 –  1942): θεωρείται ο  πατέρας της σύγχρονης αμερικανικής ανθρωπολογίας. Η λαϊκή παροιμία είναι γνωστή: όποια πέτρα και αν σηκώσεις…Ο Ούρι Μποάζ λοιπόν, γεννήθηκε από Ιουδαίους γονείς φιλελεύθερης-κοσμοπολίτικης αντίληψης στην Γερμανία. Μετά το τέλος των σπουδών του μετανάστευσε στην Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, όπου και γίνεται καθηγητής ανθρωπολογίας στο πανεπιστήμιο της Κολούμπια. Εκεί αρχίζει να βάζει τις νέες βάσεις πάνω στις οποίες πρέπει να στηριχθεί η σύγχρονη ανθρωπολογία:

Α) Οι συμπεριφορές και ο πολιτισμός που αναπτύσσει ένας λαός, δεν οφείλονται σε βιολογικές προδιαθέσεις, αλλά είναι αποτέλεσμα ιστορικών και κοινωνικών εξελίξεων. Προσπάθησε δηλαδή να εξαλείψει το στοιχείο της φυλής ως βασικό παράγοντα στη δημιουργία ενός συγκεκριμένου πολιτισμού.

Β) Δεν μπορούμε να διαχωρίζουμε τους πολιτισμούς σε ανώτερους και κατώτερους, διότι οι άνθρωποι ερμηνεύουν τον κόσμο μέσα από την οπτική του δικού τους πολιτισμού. Δηλαδή, δεν είναι δυνατή μία αντικειμενική αξιολόγηση του κάθε πολιτισμού: Οι Έλληνες θεωρούσαν ανώτερο τον δικό τους πολιτισμό διότι έβλεπαν τους άλλους πολιτισμούς υπό το πρίσμα του δικού τους πολιτισμού, οι Πέρσες μπορεί να θεωρούσαν  ανώτερο τον δικό τους, διότι και αυτοί έβλεπαν τους άλλους πολιτισμούς μέσα από το δικό τους πρίσμα, και ούτω καθεξής. Άλλο παράδειγμα: ο Ερμής του Πραξιτέλη είναι αντικειμενικά ένα ανώτερο έργο τέχνης; Με βάση την θεωρία του Μποάζ, όχι , διότι μπορεί να υπάρχουν άλλοι πολιτισμοί που δεν το θεωρούν ως τέτοιο.

Οι  μελετητές γνωρίζουν ότι  μόνον  για  τους  αρχαίους  Έλληνες, όπως επισημαίνει ο μεγάλος Γερμανός  φιλόλογος  Werner Jaeger, παιδεία σήμαινε: «ένα ύψιστο ιδανικό, μία συνειδητή προσπάθεια πνευματικής εξύψωσης του ανθρώπου». Όμως η σύγχρονη ανθρωπολογία, με πρωταγωνιστή τον  Φραντς Ούρι Μπόαζ, μείωσε την λέξη ''κουλτούρα'' (cultura= πνευματικός  πολιτισμός) σε μία ανθρωπολογική έννοια απλά περιγραφική, εννοώντας ως κουλτούρα τίποτα άλλο εκτός από το σύνολο των εκδηλώσεων και των μορφών ζωής που χαρακτηρίζουν έναν  λαό. Με αυτό τον τρόπο, γίνεται επιτρεπτό να μιλάμε για μία Κινεζική, Ινδική, Βαβυλωνιακή, Εβραϊκή, ή Αιγυπτιακή κουλτούρα, αν και σε καμία από αυτές τις γλώσσες δεν υπάρχει η λέξη «Παιδεία» και  η συνείδηση της σχετικής έννοιας. Είναι αλήθεια ότι κανένας λαός με ανεπτυγμένη οργάνωση, δεν στερείται εκπαιδευτικού συστήματος, αλλά ο Νόμος και οι Προφήτες των Ισραηλιτών, το Κομφουκιανό σύστημα των Κινέζων, το Ντάρμα των Ινδών, στην ουσία τους και σε όλη την πνευματική δομή τους, είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από το Ελληνικό ιδεώδες για τον ανθρώπινο πολιτισμό.

Ο Φραντς Ούρι Μπόαζ δημιούργησε σχολή η οποία επηρέασε τις εξελίξεις στην ανθρωπολογική επιστήμη, όχι μόνον στην Αμερική αλλά και στην Ευρώπη.

Εάν σήμερα επικρατούσε στις ευρωπαϊκές χώρες η σαφής πεποίθηση, ότι ο κάθε πολιτισμός είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την βιολογική προδιάθεση της αντίστοιχης φυλής, τότε θα ήταν αδύνατη η προώθηση των πολυπολιτισμικών κοινωνιών, γεγονός που συντελείται στην εποχή μας. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο, εξαιρετικά έργα όπως αυτό του Count Joseph Arthur de Gobineau, Δοκίμιο επί της ανισότητας των ανθρωπίνων φυλών, δεν πρόκειται να ξαναγραφούν.

Όπως αναφέραμε προηγουμένως, στις θεωρίες του Μπόαζ υπάρχει ένα ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο, το οποίο έξαλλου χαρακτηρίζει όλη την φιλοσοφική και ανθρωπολογική σκέψη του εβραϊκού κοσμοπολιτισμού: ο Σχετικισμός ή Yποκειμενισμός· απορρίπτει δηλαδή, κάθε σταθερό σημείο αναφοράς, κάθε αντικειμενική αρχή, σε όλα τα επίπεδα της ανθρώπινης δραστηριότητας: στην επιστήμη, στην θρησκεία, στην πολιτική, στην τέχνη, στην παιδεία, στα ήθη. Από αυτή την θέση προέρχεται όλη η παρακμιακή πορεία της εποχής μας.